چنانکه میدانیم فلسفه سیاسی اسلامی به کمرمقی و کمرونقی و کممتنی متهم است، از اینرو دیدگاههایی درباره زوال و امتناع آن مطرح شده است. طرح خوانش سیاسی متون فلسفی بر این دیدگاه تاکید میکند و پای میفشارد که فلسفه سیاسی اسلامی از زمان تاسیس آن به فکر فارابی نهتنها از دل متون فلسفی ما غایب نبوده بلکه باید فلسفه سیاسی را در بطن متون در اختیار و به میراث رسیده جستوجو و تفحص کرد، گواینکه این دیدگاه این ایده را هم در سر دارد که فلسفه سیاسی اسلامی آنقدر با فلسفه اسلامی آمیخته است که نمیتوان این دو را جدای از یکدیگر تصور کرد. درواقع اگر فیلسوفان مسلمان ایران از این امکان برخوردار میشدند تا بتوانند به فلسفه سیاسی توجه کنند حتما اکنون آثار و متون متنوعی در فلسفه سیاسی اسلامی در اختیار داشتیم. از اینرو و با ملاحظه این نکته میتوان با خوانشهایی که سابقه دیرینهای در فرهنگ تعلیمی ما دارد به لایههای پنهان این متون دست یافت.
درواقع این مسیر هم به صورت غیرمستقیم به احیای فرهنگ مهم تعلیمی حوزههای علمیه نظر دارد و هم سودای بازسازی فلسفه سیاسی فیلسوفان مسلمان را در سر میپروراند. آنچه در این خوانش البته مهم و مورد توجه خواهد بود، توجه به پرسشها و نیازهای تازه انسان معاصر است. ما در پی تامل در بنیادهایی هستیم که فلسفه سیاسی معاصر اسلامی را میتواند حمایت و پشتیبانی کند.
این نکته به نظر در اثر تازه منتشرشده دکتر صدرا قابلتوجه است. ایشان در پی کشف فلسفه سیاسی صدرالمتالهین نبوده بلکه آن را مفروض انگاشته و در پی خوانش مختصر سیاسی امروزینی از بخشهایی از تنها دو اثر ملاصدرا بوده است. این خوانش تنها کدهایی را به خواننده منتقل میکند که چگونه به خوانش سیاسی متون حکمت متعالیه بپردازیم و براساس آن بر غنای مباحث فلسفه سیاسی اسلامی و فلسفه سیاسی متعالی بیفزاییم.
به هرحال با توجه به نیازمندی به متون مناسب در حوزه فلسفه سیاسی از سالهای گذشته، جلسات و نشستهایی ناظر به خوانش سیاسی متون حکمت متعالیه توسط گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی شکل گرفته است تا بتواند خلأ فقدان چنین متونی را برطرف کند. به نظر میرسد چنین خوانشهایی از متون که به تفصیل درباره مشهد پنجم الشواهدالربوبیه صدرالمتألهین (با حضور حجتالاسلام والمسلمین مرتضی جوادیآملی) و بهطور مختصر درباره مشهد پنجم شواهدالربوبیه و مقاله چهارم کتاب مبدأ و معاد ملاصدرا اتفاق افتاد، میتواند به تقویت و تولید دانش سیاسی بومی و بهویژه توانمندسازی دانش فلسفه سیاسی اسلامی کمک کند.
پس از تجربه خوانش مشهد پنجم رساله الشواهدالربوبیه در گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی که در مرحله آمادهسازی برای چاپ قرار دارد، رساله مهم دیگر ملاصدرا با عنوان المظاهر الالهیه فیأسرار العلوم الکمالیة نیز بهمنظور خوانش سیاسی در برنامه گروه فلسفه سیاسی قرار گرفته است. المظاهر الالهیه، رساله استدلالی مختصری است در مباحث حکمت متعالیه که با روش فلسفی و با بهرهگیری از شواهد قرآنی و روایات و مباحث عرفانی به بحث میپردازد. این اثر چکیده مباحث ملاصدرا در دیگر آثار اوست. کتاب داراى یک مقدمه، دو بخش (فن) و یک خاتمه است. هر یک از دو فن به هشت فصل با عنوان مظهر تفصیل یافته است. گفتنی است در نشستهایی که با آیتا... جوادیآملی انجام شد، ایشان بر انجام چنین خوانشهایی تصریح کرده و برای مثال بر خوانش مشهد پنجم کتاب الشواهد الربوبیه و مقاله چهارم کتاب المبدأ و معاد تاکید ویژه کرده است (ر.ک: سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، دفتر اول.)
هدف اصلی در مجموعه طرح حاضر خوانش برخی رسالههای فلسفی صدرالمتألهین شیرازی بهمنظور تقویت، تواناسازی و غنابخشی فلسفه سیاسی متعالیه است. برای مثال ملاصدرا در المظاهر الالهیه که در شمار آخرین آثار وی به شمار میآید، از همان آغاز با دستهبندی مقاصد دین به تبیین آموزههای بنیادینی میپردازد که میتواند پشتوانه نظری فلسفه سیاسی متعالیه قرار گیرد. ضرورت دارد زمینهسازی علمی، راهبردی و کاربردی ظرفیت عظیم حکمت مدنی با پشتوانه دینی اسلامی و پیشینه تمدنی ایرانی، نظریهپردازی روزآمد شده، همراه با نظریهشناسی و نقادی اندیشهها و دانش سیاسی مدرنیستی، مسیر نظریهسازی جدید در راستای کارآمدسازی هرچه فراتر جمهوری اسلامی ایران و بهویژه گفتمانسازی و الگوسازی پیشرفت تا مرز تمدنسازی نوین اسلامی ایرانی را هر چه بهتر فراهم کند.
نویسنده : شریف لکزایی استاد دانشگاه
منبع: روزنامه فرهیختگان، 18 دی 1396