نسبت میان انتخابات و حق‌الناس در نگاه امام خمینی
گروه سیاسی خبرگزاری ایکنا: شریف لک زایی عضو هیئت
علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه انتخابات در نگاه
امام(ره) پدیده‌ای تزئینی نیست، گفت: محتوای سخنان امام خمینی(ره) دال بر
اهمیت و ارزش ذاتی انتخاب‌گری مردم است و اینکه هیچ کس حق ندارد رأی و نظر
خود را به مردم تحمیل کند و مردم باید خودشان رأی دهند و انتخاب کنند که
این‌ها نمونه‌‌هایی از حق‌الناس بودن رأی مردم در دیدگاه ایشان تلقی
می‌شود.
شریف لکزایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به مناسبت ایام‌الله دهه فجر و سی و هفتمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، درباره دلایل اعتقاد و باور عمیق امام خمینی(ره) به نقش مردم در حکومت با وجود احتمال خطا و اشتباه آنها در انتخاب‌های خود گفت: این مسئله در درجه اول به نگاه و باور اعتقادی امام برمی‌گردد. در واقع عینیت‌بخشی به نظام امامت با حضور و پذیرش مردم صورت می‌گیرد؛ به عبارتی نظام امامت ساختاری دارد که در آن، امام پیشرو و راهبر مردم است و در صورتی که مردم امام را نپذیرند اصل هدایت و اصل امامت و حتی حکومت دینی هم عینیت پیدا نمی‌کند و محقق نمی‌شود.
ارزش ذاتی انتخاب‌گری مردم از منظر امام(ره)
وی افزود: نکته دوم ارزشمندی اختیار و انتخاب‌گری مردم است. با توجه به اینکه جوهر انسان اختیار است و انسان مختار خلق شده است بنابراین باید در تعیین سرنوشت خودش نقش و مشارکت داشته باشد و اگر این کار را انجام ندهد باید پاسخگو باشد.
لکزایی اظهار کرد: این مسئله در فرمایشات امام(ره) وجود دارد و ایشان معتقد بودند که مردم باید در تعیین سرنوشت خودشان مداخله کنند و حضور داشته باشند و رأی و نظرشان صائب بوده حتی اگر اشتباه باشد، لذا گزینش‌گری مردم فی‌نفسه امری ارزشمند است که این هم به همان مختار بودن انسان بازمی‌گردد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: مسئله سوم این است که برخی از پدیده‌ها و امور اجبارناپذیر هستند و قابلیت تحمیل ندارند؛ مانند دین، اخلاق و باورهای اعتقادی. این امور حتی اگر تحمیل هم بشود چون درونی و باطنی هستند ارزشمند نخواهد بود و ارزش آن به این است که همراه با انتخاب‌گری و اختیار انسان باشد.
امام(ره) انتخاب مردم را به عنوان بستر رشد جامعه تلقی می‌کند
وی خاطرنشان کرد: حکومت و نظام سیاسی را نیز می‌توان از جنس این پدیده‌ها تلقی کرد که اگر با رضایت مردم همراه نباشد طبیعتا حکومت نمی‌تواند امور خود را به پیش ببرد و نظام سیاسی با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد.
لکزایی عنوان کرد: یک نظام سیاسی دینی که می‌خواهد براساس ارزش‌ها حکمرانی کند و اساسا می‌خواهد ارزش‌ها را در جامعه تحقق ببخشد و به بسط اخلاق و فضایل در جامعه کمک کند خودش نمی‌تواند از راه غیرفضیلت‌مندانه‌ای حکومت کند و مردم را به پذیرش اموری که در آن نقشی ندارند اجبار کند.
وی با تأکید بر اینکه حضور و انتخاب‌گری مردم از نظر امام(ره) در اینجا بسیار اهمیت می‌یابد، گفت: در نگاه امام(ره) حکومت بایستی در این فضا سیر کند و فضای انتخاب مردم را به عنوان رشد و توسعه ذهنی و عملی جامعه تلقی کند و زمینه‌های آن را فراهم کند تا مردم حقیقتا در همه عرصه‌ها حضور و مشارکت مؤثر، جدی و گسترده داشته باشند.
تأثیر تجربیات تاریخی بر نگاه امام(ره) به نقش و جایگاه مردم
لکزایی درباره تأثیر تجربیات تاریخی مانند انقلاب مشروطه، ملی شدن صنعت نفت و مدل مردمی انقلاب اسلامی بر نوع نگاه امام (ره) به مردم و نقش آنها در تأسیس و تثبیت نظام جمهوری اسلامی گفت: تجربیات تاریخی نیز قطعا در اعتقاد بالای امام(ره) به مردم موثر بوده است. تجربه بعد از وفات حضرت رسول اکرم(ص) این را به ما نشان میدهد که حضور مردم یک شرط اساسی است و اگر مردم حضور نداشته باشند امام معصوم هم برکنار خواهد بود و نمی‌تواند فضای ارزشی را در جامعه تحقق ببخشد و به عنوان رهبر جامعه نقش مؤثری ایفا کند. البته امام، امام است اما عینیت‌بخشی به امام با حضور مردم ممکن خواهد شد.
وی تصریح کرد: در فرآیند انقلاب اسلامی نیز امام(ره) از همین منظر به نقش مردم نگاه می‌کند و با توجه به حضور گسترده مردم در انقلاب اسلامی این تأثیر بیشتر خواهد شد. به ویژه اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تأکید ایشان بر نقش و حضور مردم یک تلقی بسیار صحیح و به جایی بوده است که عملا کارآمدی نظام اسلامی را بالا برد.
این پژوهشگر مسائل سیاسی ادامه داد: اساسا نمی‌توان انقلاب اسلامی را بدون حضور مردم تصور کرد و این ویژگی برجسته انقلاب اسلامی است که مردم از اقشار مختلف در آن حضور داشتند و بر این مبنا جمهوری اسلامی را نیز نمی‌توان بدون حضور مردم تصور کرد. البته بدون اسلامیت هم این انقلاب و نظام محقق نمی‌شود و هر دو مورد، شرط اساسی و ضروری است.
سه نقش مهم مردم در فرآیند انقلاب اسلامی
لکزایی یادآور شد: به اعتقاد من مردم هم در تأسیس و بروز و ظهور انقلاب اسلامی نقش داشتند و امام(ره) نیز بر این مسئله در فرمایشات خود بارها تأکید کردند و هم در استمرار و تدام این حرکت بازهم مردم ایفای نقش کردند و اثرگذار بودند و هم در آسیب‌شناسی این حرکت با امر به معروف ونهی از منکر و نصیحت ائمه مسلمین با تشکیل احزاب و مؤسسات غیر دولتی اثرگذار خواهند بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی با بیان اینکه خود حضرت امام تأکید زیادی براین داشتند که شکل حکومت توسط مردم انتخاب شود و مردم به آن رأی دهند و سپس قانون اساسی به رأی مردم گذاشته شود، گفت: این موارد نشان میدهد که امام خمینی(ره) به حضور مؤثر مردم باور داشته و نظام جمهوری اسلامی اگر می‌خواهد به سمت و سوی درستی حرکت کند باید حتما مردم را در تعیین سرنوشت خود در حوزه‌های مختلف دخیل کند.
امام خمینی(ره) انتخابات را پدیده‌ای تزئینی نمی‌دانست
لکزایی درباره نسبت میان انتخابات و حق‌الناس در اندیشه امام(ره) گفت: انتخابات از نظر امام(ره) به عنوان یک پدیده و قالب تزئینی نبوده است و ایشان اعتقادی راسخ به حضور مردم در انتخابات داشته و مردم را صاحب اثر و تعیین‌کننده می‌دانند.
وی اظهار کرد: البته تا آنجایی که من به خاطر دارم امام از تعبیر حق‌الناس در این رابطه استفاده نکرده‌اند اما محتوای سخنان ایشان دال بر اهمیت انتخاب‌گری مردم است و اینکه هیچ‌کس حق ندارد رأی و نظر خود را به مردم تحمیل کند و مردم باید خودشان رأی دهند و انتخاب کنند که این‌ها نمونه‌‌هایی از حق‌الناس بودن رأی مردم در دیدگاه امام(ره) تلقی می‌شود.
امام(ره) رأی مردم را حتی بالاتر از حق‌الناس محسوب می‌کرد
لکزایی عنوان کرد: البته استاد شهید مطهری که به عنوان مفسر و شارح دیدگاه‌های حضرت امام (ره) محسوب می‌شود در سخنان معروف خود درباره آزادی و انتخاب‌گری مردم می‌فرمایند که «اگر مردم صدبار هم اشتباه کنند باز هم بایستی اجازه داده شود که خودشان انتخاب کنند تا رشد پیدا کنند»، در این راستا در نظامی که مدعی تحقق‌بخشی به ارزش‌هاست همین اتفاق باید بیفتد و مردم در یک فضای رقابتی که دیدگاه‌ها و سلایق مختلفی حضور دارند بتوانند انتخاب صحیح را انجام دهند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: لذا محتوای فرمایشات امام تماما به حق الناس بودن رأی مردم اشاره دارد و حتی مضامین سخنان ایشان این نکته را می‌رساند که رأی مردم بالاتر از حق‌الناس است و به تعبیر امام(ره) ما موظف و مکلف به پاسداری از این حق هستیم.
ارزش ذاتی انتخاب‌گری مردم از منظر امام(ره)
وی افزود: نکته دوم ارزشمندی اختیار و انتخاب‌گری مردم است. با توجه به اینکه جوهر انسان اختیار است و انسان مختار خلق شده است بنابراین باید در تعیین سرنوشت خودش نقش و مشارکت داشته باشد و اگر این کار را انجام ندهد باید پاسخگو باشد.
لکزایی اظهار کرد: این مسئله در فرمایشات امام(ره) وجود دارد و ایشان معتقد بودند که مردم باید در تعیین سرنوشت خودشان مداخله کنند و حضور داشته باشند و رأی و نظرشان صائب بوده حتی اگر اشتباه باشد، لذا گزینش‌گری مردم فی‌نفسه امری ارزشمند است که این هم به همان مختار بودن انسان بازمی‌گردد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: مسئله سوم این است که برخی از پدیده‌ها و امور اجبارناپذیر هستند و قابلیت تحمیل ندارند؛ مانند دین، اخلاق و باورهای اعتقادی. این امور حتی اگر تحمیل هم بشود چون درونی و باطنی هستند ارزشمند نخواهد بود و ارزش آن به این است که همراه با انتخاب‌گری و اختیار انسان باشد.
امام(ره) انتخاب مردم را به عنوان بستر رشد جامعه تلقی می‌کند
وی خاطرنشان کرد: حکومت و نظام سیاسی را نیز می‌توان از جنس این پدیده‌ها تلقی کرد که اگر با رضایت مردم همراه نباشد طبیعتا حکومت نمی‌تواند امور خود را به پیش ببرد و نظام سیاسی با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد.
لکزایی عنوان کرد: یک نظام سیاسی دینی که می‌خواهد براساس ارزش‌ها حکمرانی کند و اساسا می‌خواهد ارزش‌ها را در جامعه تحقق ببخشد و به بسط اخلاق و فضایل در جامعه کمک کند خودش نمی‌تواند از راه غیرفضیلت‌مندانه‌ای حکومت کند و مردم را به پذیرش اموری که در آن نقشی ندارند اجبار کند.
وی با تأکید بر اینکه حضور و انتخاب‌گری مردم از نظر امام(ره) در اینجا بسیار اهمیت می‌یابد، گفت: در نگاه امام(ره) حکومت بایستی در این فضا سیر کند و فضای انتخاب مردم را به عنوان رشد و توسعه ذهنی و عملی جامعه تلقی کند و زمینه‌های آن را فراهم کند تا مردم حقیقتا در همه عرصه‌ها حضور و مشارکت مؤثر، جدی و گسترده داشته باشند.
تأثیر تجربیات تاریخی بر نگاه امام(ره) به نقش و جایگاه مردم
لکزایی درباره تأثیر تجربیات تاریخی مانند انقلاب مشروطه، ملی شدن صنعت نفت و مدل مردمی انقلاب اسلامی بر نوع نگاه امام (ره) به مردم و نقش آنها در تأسیس و تثبیت نظام جمهوری اسلامی گفت: تجربیات تاریخی نیز قطعا در اعتقاد بالای امام(ره) به مردم موثر بوده است. تجربه بعد از وفات حضرت رسول اکرم(ص) این را به ما نشان میدهد که حضور مردم یک شرط اساسی است و اگر مردم حضور نداشته باشند امام معصوم هم برکنار خواهد بود و نمی‌تواند فضای ارزشی را در جامعه تحقق ببخشد و به عنوان رهبر جامعه نقش مؤثری ایفا کند. البته امام، امام است اما عینیت‌بخشی به امام با حضور مردم ممکن خواهد شد.
وی تصریح کرد: در فرآیند انقلاب اسلامی نیز امام(ره) از همین منظر به نقش مردم نگاه می‌کند و با توجه به حضور گسترده مردم در انقلاب اسلامی این تأثیر بیشتر خواهد شد. به ویژه اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تأکید ایشان بر نقش و حضور مردم یک تلقی بسیار صحیح و به جایی بوده است که عملا کارآمدی نظام اسلامی را بالا برد.
این پژوهشگر مسائل سیاسی ادامه داد: اساسا نمی‌توان انقلاب اسلامی را بدون حضور مردم تصور کرد و این ویژگی برجسته انقلاب اسلامی است که مردم از اقشار مختلف در آن حضور داشتند و بر این مبنا جمهوری اسلامی را نیز نمی‌توان بدون حضور مردم تصور کرد. البته بدون اسلامیت هم این انقلاب و نظام محقق نمی‌شود و هر دو مورد، شرط اساسی و ضروری است.
سه نقش مهم مردم در فرآیند انقلاب اسلامی
لکزایی یادآور شد: به اعتقاد من مردم هم در تأسیس و بروز و ظهور انقلاب اسلامی نقش داشتند و امام(ره) نیز بر این مسئله در فرمایشات خود بارها تأکید کردند و هم در استمرار و تدام این حرکت بازهم مردم ایفای نقش کردند و اثرگذار بودند و هم در آسیب‌شناسی این حرکت با امر به معروف ونهی از منکر و نصیحت ائمه مسلمین با تشکیل احزاب و مؤسسات غیر دولتی اثرگذار خواهند بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی با بیان اینکه خود حضرت امام تأکید زیادی براین داشتند که شکل حکومت توسط مردم انتخاب شود و مردم به آن رأی دهند و سپس قانون اساسی به رأی مردم گذاشته شود، گفت: این موارد نشان میدهد که امام خمینی(ره) به حضور مؤثر مردم باور داشته و نظام جمهوری اسلامی اگر می‌خواهد به سمت و سوی درستی حرکت کند باید حتما مردم را در تعیین سرنوشت خود در حوزه‌های مختلف دخیل کند.
امام خمینی(ره) انتخابات را پدیده‌ای تزئینی نمی‌دانست
لکزایی درباره نسبت میان انتخابات و حق‌الناس در اندیشه امام(ره) گفت: انتخابات از نظر امام(ره) به عنوان یک پدیده و قالب تزئینی نبوده است و ایشان اعتقادی راسخ به حضور مردم در انتخابات داشته و مردم را صاحب اثر و تعیین‌کننده می‌دانند.
وی اظهار کرد: البته تا آنجایی که من به خاطر دارم امام از تعبیر حق‌الناس در این رابطه استفاده نکرده‌اند اما محتوای سخنان ایشان دال بر اهمیت انتخاب‌گری مردم است و اینکه هیچ‌کس حق ندارد رأی و نظر خود را به مردم تحمیل کند و مردم باید خودشان رأی دهند و انتخاب کنند که این‌ها نمونه‌‌هایی از حق‌الناس بودن رأی مردم در دیدگاه امام(ره) تلقی می‌شود.
امام(ره) رأی مردم را حتی بالاتر از حق‌الناس محسوب می‌کرد
لکزایی عنوان کرد: البته استاد شهید مطهری که به عنوان مفسر و شارح دیدگاه‌های حضرت امام (ره) محسوب می‌شود در سخنان معروف خود درباره آزادی و انتخاب‌گری مردم می‌فرمایند که «اگر مردم صدبار هم اشتباه کنند باز هم بایستی اجازه داده شود که خودشان انتخاب کنند تا رشد پیدا کنند»، در این راستا در نظامی که مدعی تحقق‌بخشی به ارزش‌هاست همین اتفاق باید بیفتد و مردم در یک فضای رقابتی که دیدگاه‌ها و سلایق مختلفی حضور دارند بتوانند انتخاب صحیح را انجام دهند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: لذا محتوای فرمایشات امام تماما به حق الناس بودن رأی مردم اشاره دارد و حتی مضامین سخنان ایشان این نکته را می‌رساند که رأی مردم بالاتر از حق‌الناس است و به تعبیر امام(ره) ما موظف و مکلف به پاسداری از این حق هستیم.