چاپ
دسته: آثار
بازدید: 4529

monasebat-akhlagh-copy.jpgاثر حاضر به پژوهش در باب دو مفهوم بحث انگیز در اندیشه سیاسی اسلامی پرداخته است. اهمیت همزمان اخلاق در اندیشه سیاسی و در آموزه های اسلامی به عنوان عاملی مهم در نیل به سعادت فرد و جامعه در کنار نقش سیاست در تنظیم حیات جمعی، نیازمند فهم چگونگی مناسبات این دو و تنظیم دقیق ارتباط و همکاری میان آنها است. در این صورت نه سیاست که در حکومت اسلامی داعیه تأمین محیط سالم برای گسترش و رشد اخلاق را دارد از آموزه های اخلاقی تهی خواهد شد و نه اخلاق حیطه ای منفک و جدا از زندگی جمعی خواهد گردید....

 ______________________________

به تازگی کتاب مناسبات اخلاق و سیاست در اندیشه اسلامی، به قلم دکتر نجمه کیخا، توسط پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی منتشر و روانه بازار شده است. چکیده اثر توسط نویسنده نگارش و در اختیار ما قرار گرفت که در ادامه ملاحظه می کنید.

موضوع و اهمیت
اثر حاضر به پژوهش در باب دو مفهوم فربه و بحث انگیز در اندیشه سیاسی پرداخته است. اهمیت همزمان اخلاق در اندیشه سیاسی و در آموزه های اسلامی به عنوان عاملی مهم در نیل به سعادت فرد و جامعه در کنار نقش سیاست در تنظیم حیات جمعی، نیازمند فهم چگونگی مناسبات این دو و تنظیم دقیق ارتباط و همکاری میان آنها است. در این صورت نه سیاست که در حکومت اسلامی داعیه تأمین محیط سالم برای گسترش و رشد اخلاق را دارد از آموزه های اخلاقی تهی خواهد شد و نه اخلاق حیطه ای منفک و جدا از زندگی جمعی خواهد گردید. چنین اهمیتی باعث اندیشه ورزی های فراوان در باب مناسبات اخلاق و سیاست در طول تاریخ بوده است. پژوهش حاضر بر آن است این مسأله را در شرایط و زمانه معاصر مورد ارزیابی قرار دهد.

روش تحقیق و شیوه ارائه مطالب
از آنجا که اثر حاضر در تلاش بوده است تا مناسبات اخلاق و سیاست را با بهره گیری از تجارب اندیشمندان برجسته اسلامی در عرصه اخلاق و سیاست کاوش نماید و چگونگی ارتباط این دو مفهوم با یکدیگر را بر اساس تحولات فکری و سیاسی – اجتماعی زمانه مورد سنجش قرار دهد، سعی نموده است روشی اتخاذ کند که از سویی ناظر به روش های فهم اندیشه بوده و از سویی دیگر، نقش تحولات سیاسی- اجتماعی و اندیشه ای جامعه را از نظر دور ندارد. این روش از یکسو نوعی «هرمنوتیک قصد» بود که بر نیت و قصد اندیشمند تأکید می نمود و از سوی دیگر نشان می داد شرایط زمانه چگونه سبب تحول اندیشه ای اندیشمند می گردد و اندیشمند مورد بحث چگونه می کوشد نظریات و افکار خود را در جامعه منتشر نماید و باعث تحول گردد. عوامل مؤثر در موفقیت اندیشمند و ایجاد مناسبات جدید از سوی وی از جمله ابتکارات این روش محسوب می شود. مجموع این عوامل در روشی که کوئنتین اسکینر اتخاذ نموده است وجود دارد و در اثر حاضر  این روش مورد بهره قرار گرفته است.

برجستگی اثر نسبت به آثار مشابه
با اینکه اخلاق و سیاست همواره در معرض بحث و بررسی های اندیشمندانه بوده است و اندیشمندان مطرح در این نوشته (سبزواری، نراقی و امام خمینی) نیز از چهره های شناخته شده به حساب می آیند، با این حال تاکنون به جز آثاری معدود و مختصر در باب اندیشه سیاسی امام خمینی اثری مستقل که اخلاق و سیاست را به گونه ای مستقل در اندیشه این بزرگان بررسی نماید منتشر نشده است. از این لحاظ پزوهش فعلی با به کار بستن اسلوبی جدید به ویژه در اتخاذ روش و نیز بررسی اندیشمندان برجسته از سه دوره مهم تاریخ اندیشه معاصر، به طور همزمان و مقایسه وجوه اشتراک و افتراق آنها در موضوع مورد بحث و نیز میزان تأثیر گذاری و  ایجاد تحول در جامعه، پژوهشی بدیع تلقی می گردد.

در نظر گرفتن زمینه عملی طرح مباحث اخلاق و سیاست در اندیشه علمای مذکور، از نقاط قوت این اثر است.

این اندیشمندان، که هر یک در زمینه طرح مباحث اخلاقی و پرداختن به حوزه سیاست از سرآمدان عصر خویش محسوب می گردند، با وجود اشتراک در مبانی اندیشه که از آموزه های اسلامی منشا می گیرد، تفاوتی با یکدیگر ندارند اما یا این حال، نوع نگاه و پرداختن آنها به این دو مقوله با یکدیگر متفاوت است. میزان موفقیت آنها نیز بر حسب دستیابی آنها به ابزارهای نشر دیدگاه هایشان و  اجرایی کردن نظراتشان متفاوت است. علت این مسأله، که به نوعی پرسش اصلی این اثر است، می تواند نتایج جالبی برای دوره کنونی ما داشته باشد. این مسأله به طرح نظریات غنی و مرتبط با پرسش های نسل کنونی جامعه و تبدیل آنها به عرف و هنجار عمومی جامعه راهگشا است.

نتیجه اثر (ایده و نتیجه اثر که در پاسخ به پرسش های اصلی تحقیق حاصل می آید)
اثر حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش که: به رغم اشتراکات بنیادین در زمینه رابطه اخلاق و سیاست در اندیشه محقق سبزواری، محقق نراقی و امام خمینی، تفاوت¬های عمده آنها در این زمینه چیست و از کجا ناشی شده است؟ در این راستا می توان پرسش های خردتری از درون آن طراحی نمود و به مباحثی همچون زمینه های سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و فکری موجود در زمان محقق سبزواری، محقق نراقی و امام خمینی، قصد و غایت آنان از پرداختن به بحث اخلاق و سیاست و اندیشه هایی که در این زمینه ارائه نموده¬اند، سازمان جدیدی که برای اخلاق و سیاست تعریف نموده اند و تصرفات آنها در این زمینه توجه نمود.

در پایان با توجه به الگوی روشی اتخاذ شده در پژوهش، به تعیین این مطلب پرداخت که آیا اندیشمندان مذکور توانستند از ابزارهای موجود برای بیان اندیشه خود و ایجاد تحول در جامعه موفق گردند یا نه. و سپس به بحث در خصوص علل این مسأله پرداخته شد.

از میان اندیشمندان مذکور، تنها امام خمینی موفق به ایجاد تحول در جامعه گردید. امام خمینی، چنان که در یک فصل بیان شده است، توانست سازمان جدیدی در اخلاق و سیاست پدید آورده، حکومت جدیدی بر این مبنا ایجاد کند. این کار با توجه به شرایط عینی داخلی و بین المللی و همچنین فناوری های نویی که پدید آمده بود و نیز بر اساس تأملات فکری امام در مباحث فقهی و اجتماعی جامعه حاصل گردید. امام خمینی به خوبی توانست از فرصت های به دست آمده بهره جوید مانند توان وی در کنترل ابزار ترویج افکار مانند مساجد، حوزه های تحصیلی و آموزشی، رسانه های جمعی و امثال اینها. وی در کنار اینها از قدرت بالای دیگری نیز برخوردار بود که عبارت از قدرت مرجعیت است. از فواید بسیار بزرگ این نیرو، نزدیکی و ارتباط نزدیک با مردم بود که در ترویج اندیشه امام در لایه های پایین جامعه نقش زیادی ایفا کرد. این قدرت که در زمان دو اندیشمند قبلی وجود نداشت، به ویژه در ترویج اندیشه اخلاقی و سیاسی امام خمینی که از ناحیه یک مرجع صادر می شد نقش مهمی داشت.

مباحث اصلی اثر
با توجه به پرسش و روش اتخاذ شده، در بخش اول، مفاهیم اخلاق و سیاست و چگونگی ارتباط آنها به بحث گذاشته ¬شده و در خصوص الگوی روشی اسکینر مطالبی بیان شده است. دومین بخش، به شرح شرایط اجتماعی – اخلاقی و فکری در زمانه محقق سبزواری، محقق نراقی و امام خمینی اختصاص یافته است که متناسب باآن، سه دوره تاریخی صفوی، قاجاری و پهلوی از نظر می گذرد. در بخش سوم، شرحی از اندیشه سیاسی و اخلاقی سه اندیشمند مذکور و مناسبات اخلاق و سیاست در نزد آنان بیان شده است. و سرانجام، در چهارمین بخش، تصرفات اندیشمندان فوق و سازمان جدیدی که در ارتباط میان اخلاق و سیاست بنا نهاده¬اند بررسی شده و پس از آن، در خاتمه، نتیجه گیری و جمع بندی مباحث ذکر آمده است.