خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: فلسفه علوم اجتماعی از پویاترین و جذاب ترین شاخه های فلسفه مرتبه دوم هستند. آنچه در پی می آید بخش اول مدخل "فلسفه علوم اجتماعی" دایره المعارف فلسفی راتلج است.
به گزارش خبرنگار مهر، اگر چه بعضی از موضوعات و مسائل مربوط به فلسفه علوم اجتماعی به همان قدمت خود فلسفه است (به عنوان مثال، تضاد بین طبیعت و قرار داد و ایده عقلانیت مطرح شده توسط ارسطو) ، ظهور آشکارا یک رشته فرعی و وابسته فلسفه با این اسم پدیده بسیار جدیدی است که به نوبه خود ممکن است باعث ایجاد فعالیت فلسفی بزرگ تری در این حوزه شده باشد. به طور آشکار، این امر مربوط به رشد و توسعه خود علوم اجتماعی است.
1- رویکرد تاریخی:
احتمالا چهار روش متمایز برای فهم رشته فرعی یا وابسته وجود دارد. البته این روشها مکمل یکدیگر هستند. نخست، درست مانند بیشتر حوزه های دیگر فلسفه، یکی ممکن است فسفه علوم اجتماعی را از منظر تاریخی بررسی کند، آنهم از طریق بررسی مکاتب عمده و فلاسفه دوره قبلی. این رویکرد بسیار توصیه شده است تعدادی از متون کلاسیک وجود دارند. (مانند وبر و دورکهایم به عنوان مثال) که هر دانشجوی علاقمند به فلسفه علوم اجتماعی باید از آن آگاه باشد که بیشتر آنها در حوزه معرفت شناسی و اخلاق است. این تضاد جالبی را با فلسفه علوم طبیعی به وجود می آورد.
در مقایسه با حوزه های دیگر فلسفه، تاریخ فلسفه علوم اجتماعی تا حدی کوتاه شده است؛ از زمانی که آن به طور صحیح تنها با تلاشهای اخیر در علوم اجتماعی، در قرون 18 و 19 ابتدا در دوره روشنگری اسکاتلند و سپس در آلمان، شروع شد.
قبل از این دوره حد سیاقی درباره ماهیت جامعه وجود داشت که بعضی از آنها کاملا ارزشمند و قوی بودند (هابز و ویکو نمونه هایی از این قبیل اند) اما این تنها در دوره روشنگری اسکاتلند است و بعد از آن نویسندگان شروع به انعکاس تلاشهای سیستماتیک اولیه برای مطالعه و فهم جامعه کردند.
هیچ خط آشکاری از تعیین حدود بین فلاسفه علوم اجتماعی و جامعه از یک طرف و نظریه پردازان اجتماعی از طرف دیگر، بویژه در این دوره وجود ندارد. به طور مرسوم، تنها برای انتخاب چند نمونه، جی، دبیلو، اف. هگل، ویلیام دلتای، افت، اچ، برادلی و تی. اچ . گرین نمونه های قبل و آدام اسمیت، کارل مارکس، ایمیل دورکهایم و ماکس وبر به عنوان نمونه های بعدی در نظر گرفته شده اند، اما گاهی اوقات این حط سیر اختیاری است.
2- مشکلات:
راه دوم برای فهم فلاسفه علوم اجتماعی از طرف بررسی مسائل و مشکلات است که این نویسندگان و همتایان معاصر آنها نشان می دهند. بسیاری از این مشکلات مانند بیشتر موضوعات علمی، امری طبیعی اند و مربوط به تفکر درباره حوزه اجتماعی است. این تنها اندیشمندان اجتماعی نیستند که به جهان اجتماعی می اندیشند. همه ما اینگونه هستیم. حتی در مواردی که در آن دانشمند اجتماعی اصطلاحات جدیدی را معرفی می کند. به عنوان مثال " نمودارهای تقاضا" یا "ناهنجاری" آنها بشدت مرتبط به مفاهیمی به نظر می رسند که قبلا توسط شخصی عامی و غیر متخصص درک شده است.
این انعکاس غیر محلی کاملا جدا از هر گونه کار علمی متخصص است. این تا حدی برای تفکر در این حوزه به عنوان تنها فلسفه علوم اجتماعی، گمراه کننده است. بیشتر چیزهایی که علوم اجتماعی درباره آن بحث می کنند مانند ساختارهای اجتماعی (خانواده ها یا خود جامعه)، هنجارها و قواعد رفتاری، رسوم و آیینها، انواع خاص کنش انسانی و ... مواردی هستند که جایگاهی را در گفتمان اشخاص عادی جامعه مانند دانشمندان اجتماعی پیدا کرده اند.
این مسئله به یک شیوه مستقیم، سئوالات مابعدالطبیعی را درباره ماهیت این چیزها مطرح می کند. آیا این ساختارهای اجتماعی چیزی بیش از افراد و روابط بین آنها است؟ بسیاری از فلاسفه این احتمال را داده اند که علوم اجتماعی می توانند ناشی از روانشناسی باشند. از نظر این متفکران، جهان در نهایت جایگاهی ساده با راههای مختلف فراوان است که در آن درباره این راهها گفتگو می شود.
یک کنش چیست؟ و چگونه می توان آن را از حرکت و جنبش صرف یک شخص تفکیک کرد؟ یک کنش هر چه باشد، چه چیزی بعضی از این کنشها را تبدیل به کنشهای اجتماعی می کند؟ یکی ممکن است تصور کند که یک کنش به خاطر پیامدهای علی آن بر دیگران، اجتماعی است دیگری ممکن است تصور کند که یک کنش کاملا جدا از مسئله تاثیرات آن به خاطر ویژگی درونی خود، اجتماعی است.
بیشتر مباحث فلسفی مربوط به کنش ناشی از فلسفه تاریخ اند اما در حال حاضر در حوزه جداگانه ای از فلسفه یعنی نظریه کنش جذب شده است. تضاد اصلی بین طبیعت و قرارداد برای کسانی پیش می آید که به نوع بشر و پیشرفت وتوسعه آن می اندیشند، چه این افراد دانشمند یا فیلسوف باشند چه نباشند.
هرکسی که زیاد مسافرت کرده باشد و متوجه تفاوتهای اجتماعی بین مردم و فرهنگها شده باشد ممکن است با خود اندیشیده باشد که آیا همه اقدامات اجتماعی به معنای خاص خود عقلانی هستند یا خیر. یا از طرف دیگر شاید بعضی از استانداردهای جهان عقلانیت وجود داشته باشند که بر اساس آن ارزیابی اقدامات اجتماعی و نقد بعضی از آنها قابل بررسی باشند.