خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه : در میان نوآوریهای زیادی که مارتین هایدگر فیلسوف معروف آلمانی قرن بیستم انجام داده نوآوریهای وی در زمینه هرمنوتیک هم جای تأمل دارند. در این مقال سعی می شوند نکاتی در باب رویکرد هایدگر به هرمنوتیک ارائه شوند.
به گزارش خبرنگار مهر، مارتین هایدگر که از نظرات شلایرماخر، دریسن و دیلتای بخوبی مطلع بود در کتابش "وجود و زمان" سعی کرد بجد در شاخه هرمنوتیک تغییر جهت به وجود آورد. بر طبق دیدگاه هایدگر هرمنوتیک صرفاً مبتنی بر فهم ارتباط زبانی نیست. همچنین هرمنوتیک مبنایی روش شناسی برای علوم انسانی مهیا نمی کند. در نظر هایدگر هرمنوتیک وجود شناسی است و در باب بنیادین ترین شرایط وجود انسان در جهان بحث می کند. با این همه چرخش هایدگر به سوی هستی شناسی کاملاً از هرمنوتیک اولیه جدا نیست. درست همانگونه که ویکو با نقد تصور دکارتی از یقین آغاز کرد هایدکر هم بنا داشت تا آنچه را طرح دکارتی از عقل فلسفی مدرن نامیده می شد واژگون سازد.
هایدگر از این نکته بحث می کند که برای دکارت وظیفه فلسفه نشان دادن این نکته است که سوژه چگونه می تواند به صورت معقول هنجارهای یقین معرفتی را از طریق بازنمایی مفروضی که صادق یا کاذب نام می گیرد تعیین کند. او از این موضع به روشی می پردازد که مفهوم صدق بر حسب روشهای ارائه شده به وسیله علوم طبیعی صرف قلمداد نمی شود. به نظر هایدگر چنین نظامی بسی مستعد است که جنبه های اساسی و پیشاعلمی وجودمان در جهان را نادیده بگیرد. این امر حوزه هرمنوتیک هایدگر را نشان می دهد. خود هرمونتیک دیگر به عنوان یکی از چندین قابلیت فلسفی مطرح نمی شود بلکه هرمنوتیک آنچه فلسفه در بادی امر در باب آن است به حساب می آید.
این امر بر تعریف هایدگر از اصطلاحاتی چون: فهم، تفسیر و بیان استوار است. بر طبق نظر هایدگر فهم نه روشی برای خوانش است و نه نتیجه شیوه عمل دقیق و خودآگاهانه از تأمل انتقادی. این چیزی نیست که ما آگاهانه انجام دهیم یا انجام ندهیم بلکه ما اینگونه هستیم. فهم ساخته وجود است و خودش مشخصه ای از وجود انسانی یعنی دازاین به حساب می آید. روش پیشاتأملی که در آن دازاین در جهان قرار می گیرد خودش سرشتی هرمنوتیکی است. فهم ما از جهان نوعی دانش عملی را در خود نهفته دارد؛ این نکته از طریق روشی که در آن ما بدون تأمل به سوی جهان کشش داریم آشکار می شود. ما بدون عینیت بخشیدن یا تعین مفهومی سرشت یا چارچوب جهان را می گشاییم..جهان بر ما از طریقی شهودی عیان می شود.
او به صورت بنیادین تری از این نکته بحث می کند که ما جهان را با جمع کردن مجموعه ای از حقایق خنثی که با آن به مجموعه ای از گزاره ها،قوانین یا احکام جهانشمول می رسیم تا با جهان هماهنگ افتند فهم نمی کنیم. جهان به صورت تلویحی برای ما معقول است. آشنایی بنیادین با جهان از طریق آگاهی اندیشه بازتابی ناشی می شود که این یکی خود از طریق کار تفسیر رخ می دهد. با این همه تفسیر ناگزیر نیست سرشتی گزاره ای داشته باشد. آنچه در معرض خطر است چشم انداز آشکار شیئی مفروض است . به طور مثال چکش هنگامی که کارکرد اساسی خود را به انجام نمی رساند. در این نقطه ما مجبوریم عمل چکش زدن را متوقف کنیم. گویی با این کار شناخت جدیدی از فعالیت چکش زدن جایگزین آگاهی آنی از کارکرد چکش می شود. این تفسیر است که اشیا ، امور و ساختار جهان را به عنوان " شیء " مطرح می کند. با این همه هنوز تنها امکان در پیش زمینه این جهان کلیتی از فعالیتها و مواجهه های بینا شیئی از جهان است که بر روی موجود دازاین به صورت آگاهانه ای گشوده می شود.
در این نقطه ما هنوز به سطحی که بر طبق نظر هایدگر در آن ایده صدق به عنوان مطابقت جهان و حکم باشد نرسیده ایم. با این همه یک امر حقیقی، حقیقت آشکار شدن جهان است. این حقیقت نیز از طریق فعالیت ترکیبی فهم جهان به عنوان تمامیتی از معنا و مکانی که دازان در آن خانه دارد آشکار می شود.
تنها از طریق بیان است که فعالیت ترکیبی فهم و تفسیر در زبان تحقق می یابد. با آشکارکردن ساختار یک شیء ، به طور مثال چکش به مثابه چکش، تفسیر معنا خودش را آشکار می کند. تعریف زبانی از یک شیء اصیل نیست و صرفاً گزاره ای جهان محور از فهم و تفسیر را ارائه می کند. این امر با اعمال ارزش صدق بیان تحقق می یابد. صدق جهان محور از فهم اساسی تر از صدقی است که از طریق ساختار گزاره ای آلف ب است" مهیا می شود. این امر البته بر یقین مبنایی متأملانه ای که از سوی فیلسوف دکارتی ارائه می شود مقدم است.
بازسازی هایدگر از مسئله صدق مفهومی جدید از دور هرمنوتیکی را مطرح می کند. نزد اسپینوزا، است و شلایرماخر دور هرمنوتیکی بر حسب ارتباط متقابل میان یک متن به مثابه کل و اجزای جزیی آن یا بر حسب نسبت میان متن و سنت فهم میشود. با هایدگر اما دور هرمنوتیکی به چیزی کالماً متفاوت اشاره می کند: تعامل میان خودآگاهی ما و فهممان از جهان. دور هرمنوتیکی در اینجا دیگر به عنوان ابزاری فلسفی و سودمند تلقی نمی شود بلکه متضمن وظیفه ای وجودی است که هر یک از ما با آن روبرو است.
به گزارش مهر، برطبق نظر هایدگر دازاین از فعالیتهای خودتفسیری متمایز است. دازاین موجودی است که وجودش به عنوان یک موضوع تحققق می یابد. با این همه از آنجا که دازاین اساساً در جهان تجسد می یابد ما فقط نمی توانیم خودمان را بدون بیراهه رفتن از جهان فهم کنیم و جهان هم نمی تواند بدون اشاره به شیوه زندگی دازاین فهم شود. این امر فرایندی متقابل است. بنابراین آنچه در اینجا ارزشمند است – همانگونه که در سنت اولیه هرمنوتیک ارزشمند بود – حرکت هنگامی که قادریم دور هرمنوتیکی را ترک گوییم نیست. این دور هرمنوتیکی جایی است که فعالیتهای تفسیری فهمی آشکار و صریح و دقیق از معنای متن ارائه می کند. مدعای هایدگر این است که آنچه مهم است تلاش برای ورود درست به این دور و حلقه است با تصدیق این امر که پژوهش در زمینه شرایط وجودشناسانه زندگی باید به جایی برگردد که زندگی فرد در آنجا قرار دارد.
با این چرخش به سوی هستی شناسی مسائل لغت شناسی در درجه دوم اهمیت قرار می گیرند. هرمنوتیک هم اکنون با این معنا – یا فقدان آن – با زندگی انسانی گره می خورد و وظیفه ای وجودی را بر عهده دارد.