وابستگي ارتقاي علمي به غرب را از ميان برداريم
دكتر مهدي گلشني، استاد دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتي شريف و رئيس پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي مي گويد: «در حال حاضر ما چون اعتماد به نفس خويش را در ارزيابي كيفي و كمي فعاليت هاي علمي از دست داده ايم ناگزير به بعضي معيارهاي گزينشي موجود در خارج براي ارزيابي كارهاي پژوهشي مان متوسل شده ايم كه متأسفانه منجر به بعضي جريانات انحرافي شده است.
واضح است كه نمي توان با برنامه هاي ضربتي و دستورالعمل هاي ناگهاني صاحب علم و فناوري شد، بلكه اول بايد زمينه را براي توسعه كمي و كيفي نيروي انساني مناسب پژوهش فراهم كرد.»
ايرج نظافتي
آيا مي دانيد ارتقاي سطح دانش علمي، پژوهشي و تحقيقاتي اساتيد دانشگاه هاي كشورمان منوط به چاپ مقالاتي از آنان در نشريات تخصصي غربي است؟!
ارائه اين گونه مقالات پژوهشي، علمي و كاربردي در حوزه هاي مختلف علوم پايه، علوم انساني و... به نشريات مذكور و درج آن سبب مي شود تا نام مؤلف يا محقق و گردآورنده در فهرستي موسوم به ISI قرار گيرد. البته يك شكل ديگر را نيز مجسم كنيد، اگر مقاله اي به رغم برخورداري از محتواي غني علمي، تخصصي مورد تأييد (دست اندركاران) اين گروه نشريات قرار نگيرد، و امكان راهيابي به فهرستISI را پيدا نكند ، در اين حالت صلاحيت علمي، تخصصي اين گروه از اساتيد مورد ترديد قرار مي گيرد!
به بيان ديگر بايد اذعان داشت كه براساس قوانين و آيين نامه هاي مرتبط با ارتقاي سطح علمي اساتيد دانشگاه و نخبگان وزارت علوم، تحقيقات و فن آوري، از يك طرف به راحتي مقالات، نوشته ها و تراوشات ذهني متفكران و نخبگان ايران اسلامي در اختيار غرب قرار مي گيرد و از طرف ديگر صاحبان فكر و انديشه براي اينكه در داخل كشوربه سطوح علمي دست پيدا كنند بايد با چاپ مقاله اي تخصصي، حتماً در فهرستISI قرار بگيرند.
حال براي اطلاع از اين موضوع كه ISI چيست و چگونه سد راه توسعه علمي كشورمان شده و راهكارهاي برون رفت و گذر از اين مسئله و چگونگي هموار كردن راه ارتقاء علمي، پژوهشي و تحقيقاتي نخبگان و انديشمندان كشور بدون اتكاء به ISI، همراه اين گزارش باشيد.
ISI چيست؟
شايد براي خيلي از افراد جامعهISI شناخته شده نباشد و از نقش آن در توسعه علمي كشور بي خبر باشند.
در تعريفISI دكتر رضا داوري اردكاني، از اساتيد برجسته دانشگاه مي گويد:«ISI سازمان خوبي است كه در حدود پنجاه سال پيش تأسيس شد. اين سازمان مقاله هايي را در مجلاتي كه خود به رسميت شناخته و چاپ شده است، فهرست مي كند و وسيله اي فراهم مي كند كه طالبان، به مقاله هاي موردنظر خود به آساني دست يابند و البته با رجوع به آن مي توان پيشرفت علم در جهان و در كشورها را با تقريب اندازه گرفت و سطح علم كشورها را سنجيد، پيداست فهرستISI به عنوان ميزان سنجش چندان دقيق نيست اما به هر حال يكي از موازيني است كه بايد با ميزان هاي دقيق تر تكميل شود.»
ISI مركزي است كه مقالات را فهرست مي كند و البته نام همه مجلات در فهرست آن نمي آيد، شايد تعداد مجلات ايراني كه مقالات آن فهرست مي شود از عدد انگشتان يك دست كمتر باشد. دكتر داوري اردكاني دراين باره مي گويد: «دانشمندان ما هم از چندين سال پيش به اهميت چاپ مقاله در مجلات ISI پي برده اند و در اين كار كم و بيش اهتمام كرده اند، اين اهتمام به ويژه از جهت سياسي و حفظ حيثيت كشور موجه است، زيرا سرعت رشد پيشرفت علمي و تناسب يا بي تناسبي پژوهش در كشورها و رتبه علمي هر كشور را به تقريب معلوم مي كند كه تا اينجا نه فقط هيچ اشكالي بر ISI وارد نيست بلكه اقبال به آن شايسته و لازم به نظر مي رسد، اما قضيه وقتي دشوار مي شود كه ISI نه فقط ملاك مطلق در رتبه بندي علمي كشورها و تعيين مقام و مرتبه دانشمندان مي شود بلكه مقام بلندي پيدا مي كند و به صورت هيكل مقدسي درمي آيد كه چون و چرا در مطلق بودن آن جهل و كفر به شمار مي رود، كه دراين صورت چه بسا ISI به كلي بي فايده و مضر شود.»
امروز ISI در كشورما ملاك سنجش ارتقاء علم ودانش گرديده، يعني اگر يكي از اساتيد مقاله اش در فهرست ISI درج نشده باشد نمره صفر مي گيرد و صلاحيت علمي و ارتقاء تخصصي او به كلي رد مي شود.
بسياري از اساتيد و صاحب نظران و انديشمندان كشور در گفت وگو با سرويس گزارش كيهان اين موضوع را يك ظلم بزرگ در حق توسعه علمي كشور دانستند و ادامه اين روند را به ضرر مجامع علمي مي دانند و معتقدند اين اقدام در جهت سست كردن رشته ارتباط علم با جامعه علمي كشور حركت مي كند و عرصه مقاله پردازي و ظاهرسازي را باز مي كند.
نقش استكبار در هدايتISI
در دهكده جهاني با اين واقعيت انكارناپذير روبرو هستيم كه دنياي استكباري غرب كنترل و سياستگذاري نشريات وابسته به خود را دراختيار دارد و به راستي با اين اوضاع و احوال چگونه يك مقاله از اساتيد ايراني در حوزه علوم انساني و اعتقادي اسلام به چاپ مي رسد و آيا چنين مقالاتي با تيغ برنده سانسور مواجه نمي شود.
امروز چه بسا مقالات ارزشمند درحوزه علوم اسلامي و تحليل انقلاب اسلامي توسط دانشمندان و اساتيد ايراني جهت چاپ به مجلات خارجي سپرده شده اما به دليل اينكه آن دست نوشته باسياستهاي گردانندگان نشريه هماهنگ نبوده و به چاپ نرسيده و استاد محقق همان مقاله نيز به اين دليل كه مقاله اش چاپ نشده است و در ليست ISI قرار نگرفته از كسب امتياز و سطح ارتقاي علمي و پژوهشي در داخل كشور نيز محروم گرديده است.
دكتر احمد دوست محمدي، استاديار دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران اين مسئله را استعمار نوين در زمينه علمي كشور مي داند و مي گويد: «مهار، هدايت و جريان سازي هاي ISI در اختيار دنياي استكباري غرب است، حال اگر ما بخواهيم درعرصه علم و تكنولوژي پيشرفت داشته باشيم بايد در فهرست ISI درآئيم كه كاملا در كنترل دشمنان كشورمان قرار دارد كه بنده اين مسئله را «استعمار نوين» درعرصه علمي كشورمان مي دانم.»
دكتر دوست محمدي مي گويد: «شايد عضويت ما در ISI در زمينه علوم پايه با مشكل روبرو نباشد اما اساس مشكلات ما دراين باره در حوزه علوم انساني و علوم اجتماعي وعقيدتي است.»
اين استاديار دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران با اشاره به مباني فكري اسلام با دنياي غرب مي گويد: «مباني فكري و انديشه اي ما ديني و برگرفته از آموزه هاي قرآن و عترت است و به وحي اعتقاد داريم اما دنياي غرب بر مبناي سكولاريسم حركت مي كند، پس چگونه مي شود يك مقاله ديني، فقهي و اسلامي ما بايد به تأييد و چاپ آنها برسد و براساس كدام ادله منطقي بايد منتظر تأييديه غرب باشيم تا مراتب علمي ما ارتقاء يابد!»
دانش افزايي به كام دشمن
«محمدي فر» از ديگر اساتيد دانشگاه نيز مي گويد: «درحالي كه امام خميني(ره) با انقلاب اسلامي، زمينه خودباوري و اعتماد به نفس را به كشور و جامعه علمي، تحقيقاتي و پژوهشي كشور در تمامي سطوح بازگردانيد و اصول اساسي نظام جمهوري اسلامي نيز هماره اساتيد وطنخواه و جامعه علمي كشور را به سمت و سوي ايجاد و تقويت روحيه خودباوري و استقلال فرهنگي دعوت و تشويق مي كند و هم اكنون نيز دولت نهم با شعار «توانستن» و «خودباوري» بر سركارآمده، متأسفانه برخي از عناصر وجريانات خاص در مجامع علمي كشور برطبل اتكاي جامعه علمي كشور به مراكز بيگانه و مجلات خارجي مي كويند و ارتقاي علم و عالم را به چاپ مقالات اساتيد و نخبگان كشور در مجلات خارجي منوط و موكول مي كنند.»
اين استاد دانشگاه در ادامه مي گويد: «به عقيده من اتكاي مطلق به ISI حركتي برخلاف استراتژي خودكفايي علمي و پژوهشي كشور و اقدامي كاملا متضاد با استقلال فرهنگي- كه زيربناي ساير استقلال هاي كشور است- مي باشد، اما متأسفانه اين حركت خزنده و كاملا رونده در كشورمان درحال انجام است.»
وي مي گويد: «اين موضوع حتي سبب گرديده تا اساتيد نخبه و برجسته اي در كشورمان مثل دكتر رضا داوري اردكاني، دكتر مهدي گلشني- از اساتيد برجسته علوم انساني و فيزيك كشور- و بسياري ديگر اعتراض كنند.»
دكتر «مرتضويان» از ديگر اساتيد دانشگاه مي گويد: «امروز عرصه علمي كشور با توهمي به نام ISI روبروست كه سد راه ارتقاء علمي نخبگان گرديده و لازم است در اين مهم شخص رئيس جمهور محترم كه به عدالت خواهي شهرت دارد در يك اقدامي انقلابي اين سد مستحكم كه ساليان سال است در كشورمان به وجود آمده را بشكند و شوراي عالي انقلاب فرهنگي نيز لازم است در اين باره اقدامي كارساز انجام دهد.»
كارشناسان معتقدند هدف پژوهش كه توليد علم جديد و گسترش مرزهاي دانش و كاربرد آن است با مقاله نويسي كه يكي از نشانه هاي توليد علم و گسترش اطلاعات است خلط شده است. ترديدي نيست كه بايد تحقيقاتي صورت گيرد و اگر نتايج آنها قابليت عرضه شدن داشته باشد به صورت مقاله براي ديگران عرضه شود، اما صرف نوشتن و انتشار و مقاله هدف نهايي نيست بلكه هدف پژوهش و بالا بردن مرزهاي دانش و استفاده از دانش موجود براي رفع نيازهاي ملي است.
دكتر مهدي گلشني، استاد دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتي شريف و رئيس پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي مي گويد: «در حال حاضر ما چون اعتماد به نفس خويش را در ارزيابي كيفي و كمي فعاليت هاي علمي از دست داده ايم ناگزير به بعضي معيارهاي گزينشي موجود در خارج براي ارزيابي كارهاي پژوهشي مان متوسل شده ايم كه متأسفانه منجر به بعضي جريانات انحرافي شده است.
واضح است كه نمي توان با برنامه هاي ضربتي و دستورالعمل هاي ناگهاني صاحب علم و فناوري شد، بلكه اول بايد زمينه را براي توسعه كمي و كيفي نيروي انساني مناسب پژوهش فراهم كرد.»
وي مي گويد: «متأسفانه در زمان حاضر مهمترين شاخص كه براي سنجش فعاليت پژوهشي افراد، دانشگاه ها و موسسات پژوهش به كار مي رود، تعداد مقالات چاپ شده در مجلاتي است كه در ليست موسسه آي،اس،آي (ISI) آمده است، اين موسسه در فيلادلفياي آمريكا واقع شده و از داده پايه هاي آن مي توان تعداد مقالات هر فرد، موسسه، دانشگاه و يا هر كشور كه در مجلات مورد قبول ISI چاپ شده است را شناخت و همچنين شمار ارجاعات به آنها را استخراج كرد.»
روزنامه کیهان، 28 مرداد 1386