اولین نشست از سلسله نشست های تعامل روحانیت و قدرت، در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. در این نشست علمی که به همت گروه علوم سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی تشکیل شده بود، در آغاز جلسه، مدیر گروه علوم سیاسی، دکتر عبدالوهاب فراتی، بر اهمیت این نوع جلسات تأکید کرد و گفت که مقام معظم رهبری، بر چهار گام تأکید فرموده اند که عبارتند از: 1. پیروزی انقلاب؛ 2. دفاع مقدس؛ 3. بازسازی اقتصادی و 4. بازسازی معنوی و عدالت اجتماعی.آن گاه حجت السلام دکتر محمود شفیعی به طرح مباحث خود پرداخت و با ترسیم چهار مفروض در ارتباط با تعامل قدرت و روحانیت گفت: این مفروضات چهارگانه عبارتند از: 1. ترسیم دو نهاد مستقل، اما مرتبط به هم؛ که دو تصور در مقابل این مفروض وجود دارد: ادغام و یا انفکاک کامل دولت و مذهب؛ 2. مفروض دوم؛ استقلال دولت به مثابه قدرت رسمی و جامعه به مثابه قدرت غیر رسمی؛ انفکاک و یا ادغام جامعه از دولت؛ 3. مفروض سوم؛ تفکیک بین حوزه عمومی و خصوصی در یک نظام اجتماعی؛ که دولت در این جا حوزه خصوصی است؛ 4. مفروض چهارم؛ مذهب در نگرش شیعه دارای ابعاد فرافردی است.
سپس به دغدغه های روحانیت برای ورود به عرصه سیاسی اشاره کرد که عبارتند از: 1. استقلال؛ 2. عدالت، آزادی و قانون؛ 3. دفاع از ارزش های دینی.
در ادامه، ایشان هدف خود از این نشست را ارائه طرحی از مناسبات مطلوب بین روحانیت، دولت و جامعه عنوان کرد. آن گاه ادامه داد که در وضعیت فعلی، دغدغه روحانیت، چه چیزی باید باشد و درون چه نوع ارتباطی این دغدغه ها بهتر برآورده می شود. وی گفت که باید مسئله را از راه دغدغه مذهبی موضوع دنبال نمود.آن گاه به چهار چهره دولت اشاره کرد و گفت دولت ها دارای چهار چهره اند: 1. سرکوب؛ 2. اعتقادی و ایدئولوژیک؛ 3. چهره عمومی دولت و 4. چهره خصوصی هر دولت که عبارت است از کسب، حفظ و یا انباشت قدرت.با توجه به این چهار چهره از دولت، درباره این که چه نوع ارتباطی بین دولت و مذهب بهتر است؟ گفت نیروی مذهب تا جایی که در توان دارد باید از چهره عمومی دولت، حمایت کند و مشارکت مستقیم در دولت داشته باشد. در بعد خصوصی، بهترین حالت برای روحانیت، نقد قدرت است. در بعد اجبار و سرکوب، رابطه بین این دو باید بر مبنای حمایت باشد. و به لحاظ اعتقادی و ایدئولوژیک، نیروی مذهبی باید دغدغه تعامل مستقیم با توده ای که ارتباط با آنها برقرار می شود داشته باشد.در ادامه، دکتر شفیعی با تعریف کنش ارتباطی که هدف آن در جامعه رسیدن به توافق های طرفینی است، گفت در مقابل این کنش، کنش راهبردی یا استراتژیک قرار دارد و از روحانیت انتظار است که کنش ارتباطی داشته باشد. در این صورت، روحانیت با نهاد جامعه بیشتر ارتباط خواهد داشت تا دولت.
بحث دکتر شفیعی را می توان در چند بند خلاصه کرد:
1. الگوی مطلوب در رابطه بین دولت و روحانیت این است که یک فاصله ای بین این دو وجود داشته باشد و نباید در هم ادغام شوند؛2. این فاصله نباید انفکاک کامل باشد، بلکه باید بین این دو تعامل برقرار باشد؛3. این تعامل هم جنبه حمایتی خواهد داشت و هم تقاضا و پیشنهاد؛4. در ارتباط در حوزه خصوصی باید به شکل انتقادی باشد؛5. در ارتباط در حوزه عمومی باید به شکل ارتباط حمایتی باشد؛6. به لحاظ جنبه ایدئولوژی باید این نهاد مرتبط با مردم باشد تا دولت؛7. باید عقلانیت مذهبی مردم را افزایش دهد و این مردم برخوردار از عقلانیت مذهبی، برای دولت، ایدئولوژی بسازند.
در پایان جلسه، میهمانان به طرح پرسش های خود پرداختند و دکتر شفیعی توضیحاتی ارائه کرد که فشرده آنها عبارتند از:
عقلانیت مذهبی، یعنی عقلانی سازی سنت های دینی و خرافه زدایی از سنت های دینی؛
جمهوری اسلامی ایران، در راستای آرمان های مدرن است؛ دلیل آن هم نام جمهوری است. بنابراین می توان از کنش ارتباطی بهره گرفت؛
روحانیت، یک نیروی اجتماعی است، اما مذهب، یک نهاد اجتماعی است؛
نهاد مذهب، مستقل از دولت است و یکی از نهادهای جامعه مدنی، و نیروهایی که از آن بیرون می آیند می توانند جزئی از دولت باشند؛
به اندازه ای که روحانیت، نفوذ بیشتری در جامعه داشته باشد تا دولت؛ اقتدار رسمی و مشروعیت روحانیت افزایش می یابد و به همین اندازه اقتدار روحانیت کاهش می یابد و این باعث گسترش حوزه عمومی می شود. گسترش حوزه عمومی در بسط معنوی جامعه تأثیر خواهد داشت.
در خاتمه این نشست، سید جواد میرخلیلی، کارشناس گروه علوم سیاسی پژوهشکده به معرفی وبلاگ گروه علوم سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پرداخت و از خبرنگاران و علاقه مندان مباحث گروه خواست تا اخبار و گزارش های نشست های این گروه و سایر گروه های پژوهشکده را در وبلاگی که بدین منظور درست شده است، دنبال نمایند.
نویسنده: سید جواد میرخلیلی
منبع: وبلاگ گروه علوم سیاسی