هفتمین درس گفتار «اندیشه و عمل» امام موسی صدر، با موضوع «امام موسی صدر، ستیز با پوپولیسم»، با سخنرانی دکتر محمود سریع القلم برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، در این نشست که در محل مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر برگزار شد، استاد دانشگاه شهید بهشتی ابتدا تعریفی از پوپولیسم ارائه کرد و سپس، به بررسی تفاوت‌های سیره امام موسی صدر با آن پرداخت و در ادامه، به سؤالات حاضران پاسخ داد.
دکتر سریع القلم در ابتدای سخنانش اشاره کرد که در مقام دانشجوی علوم سیاسی، همواره به دنبال فردی بود که ضمن اینکه متدین است با نظام بین الملل در تعامل باشد و با این معیار به امام موسی صدر رسیده است. کسی که به درجه اجتهاد رسیده بود اما با همه افراد، گروه‌ها و نهاد‌ها تعامل داشت و اثر می‌گذاشت و اثر می‌پذیرفت.
وی افزود: این برای من ایده ال بود که کسی خودش را از مدارهای اثرگذاری کنار نمی‌کشد و ضمن اینکه جهان بینی دارد می‌تواند از آن استفاده کند.
وی درباره انتخاب موضوع سخنرانی گفت: انتخاب موضوع «امام موسی صدر؛ ستیز با پوپولیسم» به علت این است که پوپولیسم لایه‌ای در اندیشه و عمل ایرانی برمی گردد و چون ایشان را متفاوت از دیگران می‌بینم، علاقه مندم این بعد از شخصیت ایشان بیشتر دیده شود.
استاد دانشگاه شهید بهشتی پوپولیسم را ریشه گرفته در امریکای لاتین تعریف کرد که در مقابل فردگرایی، عقلانیت و نخبه گرایی تعریف می‌شود.
وی توضیح داد: پوپولیسم یعنی اینکه به هنگام تصمیم گیری به جای رجوع به خردمندان و کار‌شناسان بر اساس حال عمومی جامعه عمل کنند. پوپولیسم فاقد دوره زمانی است. یعنی نه با گذشته کار دارد و نه با آینده؛ نه با استدلال کار دارد و نه با مطالعه؛ نوعی عوامفریبی است برای راضی کردن مردم برای کوتاه مدت.
پیوند کومنیسم و پوپولیسم در ایران
این استاد علوم سیاسی در ادامه به پوپولیسم در ایران پرداخت. وی گفت: پوپولیسم در ایران دو ریشه تاریخی دارد: فقر اقتصادی و فقر فرهنگی. اگر سوابق کونیست‌های ایران را مطالعه کنید می‌بینید که بسیاری از آنان از خانواده‌های بسیار فقیر آمده‌اند و با دغدغه و نارضایتی اجتماعی و در فضایی که خلأ وجود داشت، به سراغ کمونیسم رفتند. در ایران کمونیسم با پوپولیسم یکی شد.
سریع القلم ادامه داد: در ایران همیشه دغدغه توزیع نابرابر داشتیم. به همین دلیل کمونیسم در ایران بستری برای مبارزه علیه نظم موجود شد و اینکه باید از جهان فاصله بگیریم و مبارزه با امپریالیسم به این انجامید که نگاه‌های منطقی سوسالیستی هم در ایران پیاده نشد و با همان سبک احساسی ادامه پیدا کرد.
وی سپس درباره فقر فرهنگی صحبت کرد و گفت: فقر فرهنگی به این سبب است که ما ایرانیان در تعامل با یکدیگر مشکل داریم. مشکل این نیست که افکار متفاوت داریم. برای کشوری با این قدمت تاریخی نباید وجود دیدگاه‌های مختلف مسئله باشد. مسئله، متکی بودن افراد به اشخاص است که باعث می‌شود ایرانیان نتوانند با هم تعامل کنند. این فقدان ریشه شخصیتی دارد. در فرهنگ ایرانی به محض تفاوت‌های فکری از هم فاصله می‌گیریم. این باعث می‌شود نتوانیم با هم کار کنیم و حزب تشکیل دهیم. به همین دلیل تاریخ انشعاب در احزاب ایران بسیار جدی است.
امام موسی صدر منظومه فکری و برنامه عملی داشت
دکتر سریع القلم درباره امام موسی صدر اظهار کرد: ایشان شانزده سال فقط کار فکری و عقیدتی و اجتماعی کرد و این نشان دهنده وجود منظومه‌ای فکری است. ما هزاران ایرانی داریم که ظاهر دینی دارند ولی عملکردشان غیردینی و ضددینی است. عملکرد امام موسی صدر نشان می‌دهد که برای باور‌ها ارزش قائل بود و برایشان وقت صرف می‌کرد. اینکه کسی در آن مقطع چنین فعالیت‌هایی کند نشان می‌دهد نظم فکری و برنامه عملی داشته و دنبال کادرسازی بوده است.
وی ادامه داد: خلاف پوپولیسم مشورت کردن و تبادل فکر و با استدلال کار کردن است. زندگی امام موسی صدر را که مطالعه می‌کنید، می‌بینید گاهی امام در چند روز استراحت نداشتند چون مدام در حال تعامل با افراد و جریان‌های مختلف بودند تا بتوانند تفاهم ایجاد کنند.
محمود سریع القلم افزود: امام موسی صدر جلو بحران‌های زیادی را گرفت چون به دنبال مکانیسم تفاهم بود. ایشان سعی می‌کرد همه را به اجماع دعوت کند. امام می‌گوید من تحمل نمی‌کنم اگر خواری در چشم مخالف من باشد. ایشان این حرف را در عمل هم نشان می‌دهد: با کسانی که در حضور ایشان علیه‌شان حرف می‌زنند با نهایت مهربانی و عطوفت رفتار می‌کند.
کسانی که شناخت بهتری از انسان دارند، بهتر عمل می‌کنند
دکتر سریع القلم افزود: در علوم انسانی کسانی بهتر می‌توانند عمل کنند که از انسان شناخت بهتری دارند؛ اینکه بفهمیم چرا انسان دروغ می‌گوید، چرا خودمحور است، چرا راستگو نیست. چرا افرادِ بعضاً مذهبی علیه امام سخن می‌گفتند ولی باز ایشان در حضور آن افراد درباره ویژگی‌های مثبت آانان صحبت می‌کرد، نشان می‌دهد که ایشان می‌دانست آنان چرا مخالفت می‌کنند.
وی ادامه داد: از ویژگی‌های مهم امام انصاف است. انصاف به تعبیر مرحوم دکتر صدیقی کالای بسیار کمیابی است و خصلت بسیار ضعیفی در ایرانیان است. انصاف یعنی اینکه وجوه مختلف یک نفر را با هم ببینیم. سیاه و سفید بودن ذهن در شناخت آدم‌ها بسیار به ما ضربه می‌زند.
ابعاد مختلف دینی در وجود امام موسی صدر تجلی کرده است
استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی گفت: من هر چه گشتم جز امام موسی صدر کسی را در عالم دینداری با این جامعیت ندیدم که ابعاد مختلف دینی در شخصیتش تجلی کرده باشد. برای مثال می‌بینیم ایشان در لابه لای یک بحران عمیق به یک خانواده توجه می‌کرد. این کار خیلی تسلط بر خود نیاز دارد.
وی ادامه داد: تشکیل حرکت المحرومین ویژگی بسیار غیر ایرانی و غیر خاورمیانه‌ای است که در آن می‌بینیم که ایشان می‌گوید هر کس که محروم است، چه مسیحی باشد چه شیعه و چه سنی هدف ماست. امام موسی صدر بعد از ورود به لبنان سال‌ها دنبال بنیان‌های اجتماعی بود و بعد به سراغ کارهای سیاسی و نظامی رفت.
امام بر اساس مبناهای پوپولیستی عمل نمی‌کرد
سریع القلم اظهار کرد: از ویژگی‌های پوپولیسم این است که اگر ببیند مردم حرف اشتباهی می‌زنند، همراهشان می‌شود تا هدفش را پیش ببرد. در داستان بستنی فروش مسیحی می‌بینیم که امام به معنای پوپولیستی عمل نمی‌کند. نمی‌گوید مردم این عقیده را دارند پس باید با آنان همراه بود، بلکه با عملش، فکر و روش غلط مردم را اصلاح کرد. این نشان می‌دهد ایشان پوپولیست نبود.
فاصله بین عمل و فکر امام موسی صدر بسیار کم است
سریع القلم در ادامه به هوش اجتماعی اشاره کرد و گفت: ما ایرانیان در هوش تحصیلی جزو بهترین‌ها هستیم اما در هوش اجتماعی ضعیفیم. در واقع هوش اجتماعی ایرانیان پوپولیستی است. این کاری است که امام موسی صدر در لبنان انجام داد و آن تقویت هوش اجتماعی است. هوش اجتماعی یعنی جایگاه من در جامعه چیست؟
وی ادامه داد: از برجسته‌ترین و مهم‌ترین ویژگی‌های امام صدر این است که فاصله بین عمل و فکر ایشان بسیار کم است. وقتی عملکرد ایشان را می‌سنجیم و کنار هم می‌گذاریم می‌بینیم چقدر با آنچه می‌گوید تناسب دارد.
خلاصه سیره امام موسی صدر «تغییر» است
دکتر سریع القلم گفت: سیره امام موسی صدر را می‌شود در واژه تغییر خلاصه کرد. ایشان برای این کار فقط سخنرانی نمی‌کرد، بلکه ساختار می‌ساخت. ایشان به تغییر بسیار علاقه داشت. در حالی که پوپولیست‌ها به تغییر علاقه ندارند و به دنیال حفظ وضع موجود و بهره برداری از امکانات برای منافع فردی و گروهیشان هستند.
وی بار دیگر به ویژگی‌های پوپولیسم پرداخت و گفت: از ویژگی‌های پوپولیسم نپذیرفتن تفاوت هاست. پوپولیسم همه را یکسان و در یک چارچوب می‌بیند. در عملکرد امام می‌بینیم که هر فرد و گروه و طایفه‌ای در فکر ایشان جایگاه خاصی دارد و ایشان از روش‌های متفاوت برای تعامل با افراد مختلف استفاده می‌کردند. این ویژگی حضور ذهن زیادی می‌طلبد. این خصوصیت امام موسی صدر دقیقا ضد پوپولیسم است.
امام موسی صدر با مردم بود اما پوپولیست نبود
سریع القلم اظهار کرد: امام موسی صدر برای مردم احترام قائل بود، به فکر مردم بود و برایشان برنامه ریزی می‌کرد و به دنبال منابع برای حل مشکلاتشان بود اما در حوزه فکر با بهترین‌ها و نخبگان مشورت می‌کرد. این مرز بین کسی است که پوپولیست است و کسی که نیست.
وی افزود: همه افرادی که به امام صدر نزدیک بودند اذعان دارند که ایشان برای تصمیم با ده‌ها نفر مشورت می‌کرد و هر موضوعی را مدت‌ها در ذهن داشت و بررسی می‌کرد تا در نهایت به جمع بندی برسد. در حالی که پوپولیست‌ها با دانشگاه و نخبگان فکری و دیدگاه‌های کار‌شناسی رابطه‌ای ندارند.
استاد دانشگاه شهید بهشتی گفت: ۴۵ سال قبل امام موسی صدر با سران کشور‌ها تعامل داشت. این نشان دهنده بعد واقع بین شخصیت امام است که بر اساس آن اهدافش را پیش می‌برد و من آن را منحصر به فرد می‌دانم. نمونه دیگری نداریم که کسی مجتهد باشد، اهداف بلندمدت داشته باشد و با تمام منطقه هم در ارتباط باشد. این نشان می‌دهد که امام صدر نمونه عقلانیت است.
وی ادامه داد: وقتی مجموعه سخنرانی‌های امام و امکانات در اختیارشان را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم ایشان در دوره خودش، در آن چارچوب جهان را خوب می‌فهمدو برنامه ریزی می‌کند و قدم به قدم عمل می‌کند. این وجوه ذهنی امام موسی صدر برای من بسیار جذاب است. چون این ادبیات در آن زمان وجود نداشت. اینکه فردی با دانش اقتصاد دانشگاه تهران در اوایل دهه ۳۰ بتواند اینگونه عمل کند برای همه ما الگو باشد.
تفاوت بین فعالیت برای مردم و پوپولیسم
در ادامه نشست سؤال‌های حاضران مطرح شد و سخنران برنامه به آنان پاسخ داد. سریع القلم در جواب این سؤال که آیا دیدارهای امام با مردم، تجمعات مردمی و ساخت بیمارستان و.... پوپولیسم نیست، گفت: پوپولیسم یعنی توجه به خواسته‌های کوتاه مدت مردم و راضی کردن آنان برای چند ماه. در حالی که ساخت بیمارستان و هنرستان برنامه کوتاه مدت نیست. امام موسی صدر به دنبال ایجاد اشتغال برای محرومان بود تا آنان استقلال مالی به دست آورند. این فعالیت‌ها نشان می‌دهد ایشان دراز مدت فکر می‌کردند.
وی همچنین درباره اینکه امام موسی صدر چگونه بین مردمی بودن و نخبه گرایی ارتباط برقرار کرد، گفت: ایشان بین مردم بود تا مشکلاتشان را بشنود و مسائلشان را حل کند. اما برای حل مشکلات به سراغ نخبگان می‌رفت. تصمیم گیری بر اساس تمایل مردم نخبه گرایی نیست. هدف نخبه گرایی گردآوردن بهترین متخصصان برای رسیدن به بهترین تصمیم است.
حاشیه نوشت:
ـ در
پایان برنامه اعلام شد که نشست بعدی درس گفتار ۲۳ دی ماه با موضوع
«نوآوری‌های امام موسی صدر در قرآن پژوهی» با حضور دکتر مهدوی راد برگزار
می‌شود
ـ استقبال مردم، به ویژه نسل جوان و دانشجویان از این نشست بسیار زیاد بود.
ـ حضور خبرنگاران و عکاسان بیشتر از برنامه‌های دیگر مؤسسه بود.
ـ حاضران با استقبال از مباحث مطرح شده، خواستند نشست‌های دیگر مؤسسه نیز با همین شکل برگزار شود.
ـ گفت‌و‌گوی بین حاضران و سخنران برنامه مدت‌ها بعد از پایان نشست نیز ادامه داشت.
- دکتر محمدعلی مهتدی از حاضران برنامه بود که بعد از پایان نشست نیز با دکتر سریع القلم به گفت‌و‌گو نشستند.