اشاره

آثاری که در رابطه با حکمت متعالیه، موجود است را می توان در چند گروه، تقسیم بندی کرد: 1. کتاب های مستقل؛ 2. بخشی از یک مجموعه؛ 3. نشریات. در این نوشتار که به مأخذشناسی حکمت متعالیه، اختصاص دارد، به معرفی اجمالی اینها می پردازیم.

کتاب های مستقل

اندیشه سیاسی صدرالمتألهین. این اثر که توسط دکتر نجف لک زایی در 256 صفحه نوشته شده و به همت پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در سال 1381 چاپ شده است، متکفل بحث از چیستی اندیشه سیاسی ملاصدرا است و چنان که مؤلف کتاب نیز به این مطلب، اشاره کرده است، پژوهش وی، فلسفه سیاسی ملاصدرا را بررسی نمی کند؛ چرا که بررسی آن، به تمهیداتی نیاز دارد که هنوز فراهم نیست.برخی از پژوهشگران معتقدند که صدرالمتألهین، هیچ نکته جدیدی بر مباحث سیاسی فارابی و ابن سینا اضافه نکرده است. گروهی دیگر بر این باورند که او صرفاً به بسط مباحث مجمل و مبهم فارابی اکتفا نموده است. در این کتاب، بر این مطلب، استدلال شده است که با طرح حکمت سیاسی متعالیه، دور جدیدی در اندیشه سیاسی شیعه آغاز گشت که نشان دهنده چالش و نزاع بیش از پیش میان سیاست دینی و نظم سلطانی بود و زمینه را برای تحقق علمی و عملی حکومت دینی، در ادوار بعدی، آماده ساخت.این اثر که در پنج فصل و یک نتیجه گیری، سامان یافته است، در فصل اول به زمینه های تکوین شخصیت سیاسی صدرالمتألهین پرداخته و سعی کرده تا عصر صفوی از نگاه ملاصدرا را مورد بازبینی قرار دهد. در فصل دوم کتاب به جایگاه دانش سیاسی در حکمت متعالیه و منابع اندیشه سیاسی وی پرداخته و فصل سوم را به تبیین مبادی و مبانی ضرورت زندگی اجتماعی سیاسی اختصاص داده است. کارویژه های حکومت دینی در مقایسه با سایر حکومت ها، در فصل چهارم، و ساختار حکومت دینی، به ویژه، بحث ولایت سیاسی انبیاء، ائمه و مجتهدان در فصل پنجم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در خاتمه کتاب نیز به نتیجه گیری پژوهش خود در باب اندیشه سیاسی صدرالمتألهین پرداخته است.در خاتمه این اثر، پیوست ها آمده است که شامل دو بخش گزیده مباحث سیاسی در آثار صدرالمتألهین و گاهنامه زندگی و زمانه ملاصدرا می باشد.

اندیشه سیاسی ملاصدرا. در این اثر که عقیل یوسفی، آن را در سال 1383 نگاشته و انتشارات کاشف الغطاء، آن را منتشر کرده است، دو بخش و یک خاتمه وجود دارد که هر بخش نیز در برگیرنده سه فصل می باشد. این کتاب که متکفل بحث و بررسی ارتباط حکمت نظری با حکمت عملی(سیاست مدن) در مکتب حکمت متعالیه است، در بخش اول که عنوانش، حکمت نظری است، در فصل اول آن، هستی شناسی در اندیشه مسلمین و ملاصدرا مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این فصل به این نتیجه می رسد که نظریه وحدت شخصی وجود و کثرت مظاهر آن، نظر نهایی ملاصدراست. در فصل دوم که در باب کیهان شناسی اسلامی و ملاصدراست، نویسنده، کیهان شناسی ملاصدرا را تحت تأثیر کیهان شناسی یونانی عنوان کرده است. هر چند به قول ایشان، ملاصدرا با نظریه حرکت جوهری، تحول علمی در کیهان شناسی به وجود می آورد. در فصل سوم از بخش حکمت نظری، خواننده با انسان شناسی و جایگاهش در نظام خلقت و نیز نظریه ملاصدرا در جبر و اختیار آشنا می شود. بر این اساس، انسان شناسی اسلامی در مکتب حکمت متعالیه، واجد دو بعد مادی و مجرد است و این دو بعد، اتصال و اتحاد حقیقی دارند. در بخش دوم که عنوان آن، حکمت عملی یا همان سیاست مدن است، در فصل اول، ارتباط عقل و شرع در اندیشه مسلمین و نیز فیلسوف- پیامبر در اندیشه ملاصدرا آمده است. در فصل دوم بخش دوم این اثر، جایگاه سیاست در نزد ملاصدرا و رابطه سیاست و شریعت از دیدگاه ملاصدرا مورد بررسی قرار گرفته است و چنان که نویسنده کتاب، نتیجه گرفته، سیاست در فلسفه سیاسی ملاصدرا، هر چند تحت تأثیر ابن سینا و خصوصاً فارابی است، ولی مایه های فلسفی او به گونه ای است که با وحدت عقل و شرع از طریق اصل اصالت وجود، راه را به سوی فلسفه سیاسی اسلامی می گشاید. اما در فصل پایانی بخش دوم که متکفل بحث از مدینه فاضله و دیدگاه ملاصدرا در این رابطه است، نویسنده این اثر، نتیجه می گیرد که ملاصدرا به اقتضای نظام فلسفی خویش که اصالت را به وجود می دهد، به تشریح ماهیت مدینه و اوصاف مدینه می پردازد و صرف نظام بندی و وجود مراتب در مدینه، تکوین گر اقتدارگرایی نیست.آن چه راجع به این کتاب می توان گفت، این که: نویسنده که در پی بررسی ارتباط حکمت نظری با حکمت عملی بود، به این نتیجه دست یافت که حکمت نظری و حکمت عملی و نیز عقل نظری و عقل عملی به وحدت می رسند؛ چرا که در این فلسفه، اصالت با وجود است و وجود، دارای کثرت در عین وحدت و وحدت در عین کثرت است. همچنین این برداشت به دست می آید که پژوهش فوق، اندیشه سیاسی ملاصدرا را با توجه و عنایت به جهان بینی ملاصدرا مورد بررسی قرار داده است.

حکمت متعالیه و تفکر فلسفی معاصر. در این کتاب که دکتر رضا اکبریان، آن را در سال 1386 نگاشته شده و توسط انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا چاپ شده است، دوازده نوشتار و یا مقاله وجود دارد که به برخی از آنها که مرتبط با حکمت متعالیه است، در حد اجمال می پردازیم. در مقاله اول کتاب که عنوانش، حکمت متعالیه و تفکر فلسفی معاصر است، نگارنده، قائل به این است که حکمت متعالیه در مقایسه با تفکر فلسفی معاصر، از چند نظر، حائز اهمیت است. وی مهم ترین آنها را این می داند که این فلسفه، در مقایسه با شاخه غربی اش، که به وسیله نئوتومیست ها تجدید و احیا شد، به پیشرفتی بسیار غنی تر نائل شده است. وی حکمت متعالیه را واجد زمینه ای می داند که می تواند ناظر به مسائل عصر حاضر، پیام های حیاتی مؤثری برای انسان داشته باشد. بنابراین، در این مقاله از این کتاب، مشاهده می شود که نویسنده، در پی بررسی ابعاد و ویژگی های حکمت متعالیه به منزله کامل ترین شکل تفکر فلسفی در جهان اسلام و رابطه آن با تفکر فلسفی معاصر است. در مقاله دیگری با عنوان فلسفه عملی در حکمت متعالیه ملاصدرا، نگارنده می خواهد این مطلب را ثابت کند که صدرالمتألهین در چارچوب نظام فلسفی خود، حکمت عملی را ارزیابی و تحلیل می نماید و بر این باور است که حکمت عملی، تدبیر و تلاشی انتخابی و عقلانی است که برای اصلاح خود و حیات جمعی و برای نیل به سعادت و غایات الهی در پیش گرفته است. این حکمت عملی که ملاصدرا ترسیم کرده، یک نظام صرفاً فلسفی و بدون تقید به دین نیست و با نظام عملی فیلسوفان محض یونان، کاملاً متفاوت است.

فلسفه سیاسی در حکمت متعالیه. این اثر که در بر گیرنده مجموعه مقالات همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتألهین است، زیر نظر آیت الله سید محمد خامنه ای، جمع آوری و در سال 1386 توسط انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا به چاپ رسیده است. در این کتاب، مقالاتی با عناوین سیاست در حکمت متعالیه، حکمت عملی در حکمت متعالیه، نسبت ظاهر و باطن میان سیاست و شریعت، معنای سیاست مدن در نزد ملاصدرا، مقایسه میان نظر ملاصدرا و فارابی درباره رئیس اول مدینه، ضرورت اندیشه سیاسی مبتنی بر دیدگاه صدرایی، نکاتی از حیات علمی و فلسفی و اشاراتی به خط مشی سیاسی و اجتماعی صدرالدین شیرازی، حکومت و امت، جامعه و دولت در فلسفه سیاسی ملاصدرا، مبانی اندیشه نظری و سیره عملی صدرالمتألهین در سیاست، سیاست پسینی، سیاست و حکومت در حکمت متعالیه "قانون متعالی رمز مدینه فاضله صدرایی"، نقش دین در اداره جامعه از نظر حکمت متعالیه، آیا مشی سیاسی ملاصدرا واقع گرایانه بود؟ عوامل تکون فلسفه سیاسی در منظومه فکری مسلمانان، قانون و نظام اجتماعی در افکار صدرالمتألهین شیرازی، سیاست مدن نزد ملاصدرا و فارابی، مبانی و ارکان حکمت سیاسی متعالیه، دموکراسی و خلافت الهی در اندیشه سیاسی صدرا، انسان شناسی و سیاست مدن، پیوند اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی صدرالمتألهین، مقایسه تطبیقی اندیشه سیاسی ملاصدرا با نظریه سیاسی ابن باجه و ابن طفیل و ابن رشد، حکومت دینی- سیاسی در نگره علامه طباطبایی و نظریه سیاسی صدرالمتألهین و شهید مطهری چاپ شده است.

ملاصدرا و حکمت عملی. این اثر که زیر نظر آیت الله سید محمد خامنه ای و توسط انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا در سال 1385 به چاپ رسیده، شامل مجموعه مقالاتی در دو بخش مقوله فلسفه اخلاق و مقوله فلسفه سیاست است که به برخی از مقالات آن، که مرتبط با حکمت متعالیه است، در پی بدان ها اشاره می شود. بخشی از این اثر به سخنرانی آیت الله خامنه ای در باب جایگاه حکمت عملی در جهان معاصر پرداخته و در زیر مقوله فلسفه اخلاق، مقالات ملاحظاتی در باب مقایسه حکمت عملی صدرا با فلسفه اخلاق کانت، اصل مبنایی در حکمت عملی ملاصدرا و اهمیت آن در عصر حاضر، مبانی فلسفه اخلاق یا حکمت عملی در اندیشه ملاصدرا، پیوند حکمت نظری و عملی در فلسفه ملاصدرا، ملاصدرا و نظریه سعادت، حکمت عملی در مکتب صدرالمتألهین، قضا و قدر از دیدگاه ملاصدرا آمده است. در بخش دیگری از این کتاب، که تحت عنوان مقوله فلسفه سیاست آمده است، مقالات شریعت و سیاست در حکمت صدرایی، فلسفه سیاسی صدرالمتألهین، پارادایم وجودی- وحیانی در سیر، بازنگرشی به عقلانیت حکومت در جامعه، ساختار نظام فلسفه سیاسی صدرالمتألهین، بررسی تطبیقی فلسفه سیاسی ملاصدرا با فلسفه سیاسی غرب با تکیه بر ژان ژاک روسو و فلسفه امامت در اندیشه ملاصدرا و امام خمینی(ره) آمده است.

چالش سیاست دینی و نظم سلطانی. این کتاب که توسط دکتر نجف لک زایی، نگارش یافته و پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی، آن را چاپ کرده است، از يك مقدمه، پنج بخش و يك خاتمه برخوردار است. در مقدمه، طرح تفصيلي پژوهش آمده است. بخش اول، عهده دار طراحي چارچوب نظري و بررسي مفاهيم است.نقد و بررسي روش بازسازي هرمنوتيكي، روش تحليل گفتماني و روش علماي شيعه در فهم آموزه هاي ديني و برگرفتن عناصر روشي لازم براي رساله حاضر، كه از نظر منطق دروني، توان تبيين صورت بندي انديشه هاي سياسي شيعه در عصر صفوي را داشته باشد و نيز تحول و تطور آن را توضيح دهد، در همين بخش انجام شده است. در بخش دوم، از مباني و اصول معرفتي مؤثر در شكل گيري انديشه هاي اصلاحي علماي شيعه در اين عصر، به عنوان عناصرِ ثابت و حاكم بر بخش هاي متغير انديشه و عمل سياسي سخن گفته شده است. در بخش سوم، زمينه هاي تاريخي، سياسي و اجتماعي ايران، جهان اسلام و جهان آن روز،‌ كه در انديشه پردازي و رفتار سياسي عالمان شيعي مؤثر بوده اند، به عنوان ظرف اين مظروف، مورد تأمل قرار خواهد گرفت. در همين بخش از نظم سلطاني، ويژگي ها، عناصر، اركان، كار ويژه ها و نيازهاي آن بحث خواهد شد. دلايل و عوامل نياز قدرت سياسي به دين از مباحث محوري همين بخش خواهد بود. بخش چهارم و پنجم، عهده دار نقد و بررسي انديشه سياسي علما در قالب دو جريان اصلي انديشه هاي سياسي فلسفي و فقهي خواهد بود. در بخش چهارم، توصيف و تبيين انديشه هاي سياسي فلسفي و در بخش پنجم، توصيف و تبيين انديشه هاي سياسي فقهي را شاهد خواهيم بود. محتواي انديشه هاي ارائه شده در اين دو بخش، نشان دهندة نوع گفتمان ارائه شده خواهد بود. خاتمه، پايان بخش مباحث کتاب و در حقیقت، عهده دار ارائه پاسخ به سؤال اصلي کتاب خواهد بود. كتابنامه، به رسم مألوف و معمول، در بر دارندة شناسنامه كامل آثاري است كه پژوهش حاضر با اتكاي به آنها سامان يافته است. بديهي است اصلي ترين منابع مورد توجه تحقيق حاضر، آثار تأليف شده در دورة صفويه، به ويژه آثاري است كه توسط علما؛‌ اعم از فلاسفه و فقها،‌ تأليف شده است.

جامعه در قرآن. کتاب «جامعه در قرآن»، تفسير موضوعي قرآن کريم است که از سوي آيت الله جوادي آملي در 550 صفحه نگاشته و با شمارگان سه هزار نسخه در بهار سال 87، از سوي مرکز نشر اسرا منتشر شده است.اين کتاب در شش بخش تدوين شده است و هر بخش شامل سه فصل است؛ کليات، ساختار جوامع انساني و اسلام، آيين زندگي، عناوين بخش‌هاي اول تا سوم را تشكيل مي‌دهد. تعريف و تقسيم جامعه، نهادهاي اجتماعي و عوامل تشکيل جامعه، عناوين فصل‌هاي بخش اول، و اقسام جامعه، منطق جامعه الهي و الحادي و قطب‌بندي‌هاي اجتماعي، عناوين فصل‌هاي بخش دوم را شامل مي‌شود. عناوين فصل‌هاي بخش سوم، حقيقت حيات، حيات انسان در اسلام و حيات اجتماعي انسان در اسلام است و بخش چهارم با نام«جامعه در قرآن»، شامل سه فصل با عنوان‌هاي ابعاد اجتماعي اسلام، جامعه در آينه روايات و نسبت اسلام با دنياست. بخش پنجم و ششم، به ترتيب، اسلام و جامعه، موانع و راهکارها و اسلام در جهان معاصر، نام دارد و عناوين سه گانه بخش پنجم؛ اصالت فرد و جامعه، عوامل شکوفايي جامعه و عوامل انحطاط جامعه از نگاه قرآن را تشكيل مي‌دهد. عناوين فصل‌هاي بخش پاياني نيز مباني حکومت اسلامي و نظام دموکراسي، زمام داري در اسلام و آزادي در جامعه اسلامي نام دارد.

بخشی از یک مجموعه

اندیشه سیاسی حکیم حاج ملاهادی سبزواری. این نوشتار که در قالب کتاب اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، در سال 1387 توسط پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی، تجدید چاپ شده است، توسط نصرالله شریفی نگاشته شده، و سؤال اصلی اش این است که اندیشه سیاسی حکیم ملاهادی سبزواری چیست. از آن جا که حکیم سبزواری را می توان برجسته ترین شارح حکمت متعالیه قلمداد کرد که تقریباً بر اهم کتاب های فلسفی ملاصدرا حاشیه زده است، در این کتاب، شاهدیم که نویسنده، آرای مصرّح ملاصدرا را برای تأیید و توضیح بخشی از اندیشه سیاسی سبزواری به کار گرفته است. وی در این اثر، اندیشه حکیم سبزواری را ترکیبی از نظام امامت شیعی و شاه فیلسوف افلاطونی می پندارد. وی در فصل اول به زندگی و زمانه سبزواری و جایگاه وی در سیاست و حکمت ایران پرداخته و در فصل دوم، مبانی اندیشه سیاسی حکیم سبزواری را در ابعاد هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی، مورد کاوش قرار داده است. آن گاه در فصل سوم به سراغ جایگاه اجتماع و سیاست در اندیشه سبزواری رفته و فصل چهارم را به ضرورت حکومت و وظایف آن و صفات حاکم در اندیشه سیاسی سبزواری اختصاص داده است. در نهایت، در بخش پنجم به گونه شناسی نظام سیاسی در اندیشه سبزواری، بر اساس اهداف و مبانی مشروعیت نظام سیاسی پرداخته است.

روش تفکر سیاسی در حکمت متعالیه. این مقاله که توسط دکتر محسن مهاجرنیا نوشته شده، در کتاب روش شناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی به چاپ رسیده است. این کتاب، به کوشش دکتر داود فیرحی و از سوی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی منتشر شده است. در این مقاله، نویسنده به تعین معرفتی حکمت متعالیه، رویکردهای روش شناسانه به حکمت متعالیه؛ از قبیل رویکرد تاریخی، رویکرد کثرت گرایی روش شناختی، رویکردهای نشانه شناسی در حکمت متعالیه، ابهام روش شناختی در حکمت متعالیه، تمایز بین روش فهم و روش وصول و رویکرد شالوده شکنانه پرداخته است.از دیگر مطالب این مقاله می توان به رویکرد معرفتی به حکمت متعالیه، رویکرد روشی به سیاست در حکمت متعالیه، نسبت دین و سیاست در حکمت متعالیه، سیاست در سفر من الخلق الی الحق و تفکر سیاسی در سفر من الحق الی الخلق اشاره کرد.

نشریات

جایگاه سیاست در اندیشه صدرالمتألهین، محسن مهاجرنيا، فصلنامه قبسات، ش 10. این مقاله به جایگاه سیاست در اندیشه صدرالمتألهین می پردازد و قائل به این است که منظومه فکری ملاصدرا، تلفیقی آشتی جویانه بین فلسفه مشاء و فلسفه اشراق ، عرفان و معارف، کتاب و سنت، از مجاری عقل، وحی و دل است و در ابعاد نظری و عملی، نگاهی جامع به هستی و انسان دارد. حکمت متعالیه او، در حقیقت ، حکمت متعادلی است که با رهیافتی نوین، همه طرق معرفت شناسانه را همسو و سازگار می کند و انحصارات برهانی فیلسوفان ، بافته های اشراقی عارفان و براهین وحیانی متکلمان را نقض می کند و با رویکردی مسالمت جویانه، یافته های عرفانی در سفرهای روحانی را با ترازوی برهان می سنجد و سنجش می کند. اشراق سهروردی و ابن عربی را با برهان فارابی و سینوی و خواجوی در هم می آمیزد و با محصولش به تبیین ره آورد حیاتی خاتم پیامبران(ص) می پردازد و قاعده ملازمه عقل و دین را مبنای معرفت شناسی خود قرار می دهد. وی در «حکمت متعالیه» می گوید آن که دینش، دین انبیا نیست، حکمت ندارد و آن که از حکما شمرده شود، گام راسخی در راه معرفت حقایق بر نداشته است.

سياست اخلاقى در انديشه صدرالمتألهين، دکتر نجف لک زایی، فصلنامه علوم سیاسی، ش 26. فلسفه سياسى مبتنى بر حكمت متعاليه از نوع فلسفه‏هاى سياسى اخلاق‏گرا، غايت مدار و در نتيجه، فضيلت محور است. ترسيم مكتب هدايت در عرصه سياست در تقابل با مكتب قدرت، نگاه ابزارى به دنيا و معيشت آدميان در جهت تقرّب به خدا، خدامحورى در تقابل با تفكر انسان خود سامان و خود بسنده، تأكيد بر مختار بودن انسان و در نتيجه، برقرارى تناسب ميان نوع نظام سياسى و محتواى باطنى مردم، اصل رهبرى الهى در مراتب سه‏گانه انبيا، اوصيا و اوليا و اصرار بر تحقق فضايل اخلاقى در سطوح رهبرى، نظام سياسى، قوانين، نهادها، ساختارها، مردم و عملكردها از اهم شاخص‏هاى سياست فضيلت‏گرا و متعاليه است كه در مقاله حاضر به آنها پرداخته شده است.

فهرست ساير مقالات

ابهام در حوزه تأثير، گزارش نشست با دكتر داود مهدوي‌زادگان، روزنامه همشهري، 24 آذرماه 1387.

اختيار انساني از ديدگاه اسپينوزا و صدرالمتألهين، پژوهه، ش 19.

اصول انسانشناسي ملاصدرا، دكتر محمدعلي نويدي، خردنامه صدرا، ش 51.

اگر ملاصدرا فلسفه سياسي مي نوشت، آیت الله جوادی آملی، روزنامه ایران، 5 آبان 1387.

امكان يا امتناع حكمت سياسي متعاليه، شريف لك زايي، هفته نامه پگاه حوزه، ش 216، مهر 1386.

انديشه سياسى ملاصدرا؟، سيد صادق حقيقت، فصلنامه علوم سیاسی، ش 30.

اندیشه سیاسی صدر المتألهین، دکتر محمد پزشگی، نقد کتاب انديشه سياسي صدرالمتألهين، فصلنامه علوم سیاسی، ش 28.

انقلاب صدرايي (گفت و گو)، دكتر عماد افروغ، ويژه نامه ماه همشهري، ش 2.

اوج تكامل فلسفي سياسي اسلامي: نقدی بر رویکرد انحطاطی در ارزیابی حکمت متعالیه، ابوذر مظاهری، هفته نامه پگاه حوزه، ش 217.

پيوند شريعت و سياست از ديدگاه ملا صدرا، مصطفى امه طلب، فصلنامه حكومت اسلامي، ش 30.

تبيين فلسفي انقلاب اسلامي بر اساس حكمت متعاليه،  دكتر عماد افروغ، هفته نامه پگاه حوزه، ش 217، مهر 86.

تکوین و تعالی اندیشه و فلسفه سیاسی در حکمت متعالیه، دکتر احمد عابدی، روزنامه رسالت، آذرماه 86.

جایگاه انسان در حکمت متعالیه ملاصدرا، دکتر رضا اکبریان، خردنامه صدرا، ش 50.

جايگاه سياست در حکمت متعاليه، دکتر نجف لک زایی، فصلنامه علوم سياسي، ش 6.

جايگاه سياست و شريعت در حكمت متعاليه، دكتر احمد بهشتي، روزنامه جام جم، آبان ماه 87.

جایگاه فلسفه سیاسی در منظومه معرفتی حکمت متعالیه، ذبيح الله نعيميان، هفته نامه پگاه حوزه، ش 216، 14 مهر 1386.

جستارى در انديشه سياسى و اجتماعى صدرالمتألهين، محمدامين  صادقى ارزگانى، ماهنامه معرفت، اردیبهشت 86.

حاكميت سياسي معصومان در نظر ملاصدرا، مريم محمّدي اراني، ماهنامه معرفت، ش 105.

حكمت متعاليه، اوج تكامل فلسفي سياسي اسلامي، ابوذر مظاهري، هفته نامه پگاه حوزه، ش 217، مهر 86.

حکمت متعالیه، سیاست متعالیه دارد، آیت الله جوادی آملی، روزنامه ایران، 6 آبان 1387.

حكمت متعاليه صدرايي ، فلسفه حال و آينده، دكتر حميدرضا ايت اللهي، ش 44.

 حكمت متعاليه ملاصدرا و اثبات تكثر در عالم خيال، دكتر رضا اكبريان ، حسن مرادي، ش 51.

حکمت نظری و حکمت عملی و جایگاه حکمت سیاسی متعالیه، آیت الله جوادی آملی، خردنامه همشهری، دی ماه 87.

حكومت ديني در انديشه ملاصدرا، نجف لك زايي،خردنامه صدرا، ش 44.

دو متأله حكمت متعاليه، شريف لك زايي، هفته نامه پگاه حوزه، ش 208، خرداد 86.

روش شناسي حكمت متعاليه و تاثير آن بر دانش سياسي، دكتر عليرضا صدرا، هفته نامه پگاه حوزه، ش 231، ارديبهشت 87.

روش شناسي فلسفه صدرا، دكتر احد فرامرز قراملكي، خردنامه صدرا، ش 43.

روشنفكران و حكمت متعاليه، داود مهدوي­زادگان، روزنامه همشهری، آذرماه 87.

سياست اخلاقى در انديشه صدرالمتألهين، دکتر نجف لک زایی، فصلنامه علوم سیاسی، ش 26.

سياست حكمت متعاليه، تبيين حضرت آيت الله جوادي آملي از وجوه سياسي حكمت متعاليه، هفته نامه پگاه حوزه، ش 229، ارديبهشت 87.

سياست حكمت متعاليه، هفته نامه پگاه حوزه، ش 216، مهر 86.

سياست متعاليه از منظر حكمت متعاليه، شريف لك زايي، روزنامه ايران، 9 مهر 1387.

سياست و حكمت متعاليه، استاد سيدمحمد خامنه اي، خردنامه صدرا، ش 43.

سياست و حكومت در منظومه فكري صدرالمتالهين، دکتر طوبی کرمانی، فصلنامه حکمت و فلسفه، سال دوم، ش 6، تابستان 1385.

شرايط و اوصاف سياستمدار ديني از ديدگاه فارابي و ملاصدرا، دكتر عبدالعلي شكر، ش 43.

ضرورت ارائه انديشه سياسي مبتني بر ديدگاه صدرايي، دكتر حميدرضا آيت اللهي، خردنامه صدرا، ش 43.

فلسفه مقبول، دكتر محمد علي فتح اللهي، هفته نامه پگاه حوزه، ش 243، آبان 1387.

گزارش نشست هاي وجوه سياسي حكمت متعاليه، هفته نامه پگاه حوزه، ش 217، مهر 86.

مجاهد تأويل: شعري از ملاصدرا در مورد امام علي علیه السلام، دکتر محمد علي اميرمعزي، ترجمه روح‌الله حسيني، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 7، مهر 1386.

معناي سياست مدن در ملاصدرا، دكتر غلامرضا اعواني، خردنامه صدرا، ش 43.

مقايسه ميان نظر صدرا و فارابي درباره رئيس اول مدينه، دکتر رضا اکبريان، خردنامه صدرا، ، ش 47.

ملاصدرا فلسفه سياسي دارد، شريف لك زايي، روزنامه رسالت،10 شهریور 1386.

مهدى موعود(عج) از ديدگاه ملاصدرا ، عبدالرسول هاديان شيرازى، روزنامه ایران، دو شنبه، 5 شهریور 1386.

نبوت و امامت در انديشه سياسي ملاصدرا، عبدالناصر فياضي، روزنامه همشهری، شهریور 86.

نظر فارابی و ملاصدرا دربارة رئيس اول مدينه فاضله، دكتر رضا داوري اردكاني، سخنرانی در همایش جهانی ملاصدرا.

نقدی بر انديشه سياسي صدرالمتالهين، محمد عارف فصيحي دولتشاهي، هفته نامه پگاه حوزه، ش 217.

وجوه سياسي حكمت متعاليه، شريف لك زايي، روزنامه خراسان،1 خرداد 1385.

ولايت فقيه در حكمت سياسى، دکتر علیرضا صدرا، 1383، فصلنامه علوم سياسي، ش 25.

سید جواد میرخلیلی

فصلنامه پژوهشی اطلاع رسانی پژوهش و حوزه، تابستان 1387، شماره 34 و 35. (ویژه حکمت و سیاست صدرایی).