رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه تلاش در جهت فهم و تئوریزه کردن دیدگاه ملا صدرا نسبت به عقل عملی بسیار ضروری است، گفت: این ضرورت تا به حال مغفول مانده یا تحلیلی عمیق، پیوسته و منسجم نبوده است وعقل عملی را صرفا در ویترین های فلسفه به نمایش گذاشته ایم.
به گزارش ایرنا از مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در نشست علمی «عقل عملی در اندیشه ملاصدرا» که روز پنجشنبه 21 آبان در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در قم برگزار شد، افزود: مشکل این است که ما به جای آن که بهره گیری از عقل عملی را در حوزه های جدی زندگی به بحث بگذاریم، صورتی بی خاصیت از عقل عملی را در ویترین فلسفه به نمایش گذاشته ایم.
به گزارش ایرنا از مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در نشست علمی «عقل عملی در اندیشه ملاصدرا» که روز پنجشنبه 21 آبان در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در قم برگزار شد، افزود: مشکل این است که ما به جای آن که بهره گیری از عقل عملی را در حوزه های جدی زندگی به بحث بگذاریم، صورتی بی خاصیت از عقل عملی را در ویترین فلسفه به نمایش گذاشته ایم.
وی با اشاره به این که ملاصدرا گستره کارکرد عقل عملی را همه حوزه های زندگی بشر می دانست، گفت: اگر دیدگاه فراخ نگر صدرایی نسبت به گستره کارکرد عقل عملی را بپذیریم، می توانیم اذعان کنیم که راه اندیشه ورزی نسبت به زندگی در حال تحول در بستر زمان، از مسیر فعال کردن عقل عملی و کارکردهای آن می گذرد.
مبلغی، بازسازی دیدگاه ملاصدرا نسبت به عقل عملی را امر امکان پذیری دانست و گفت: با انجام این مهم، عقل عملی قابلیت تبدیل شدن به ابزاری کارامد و چارچوب مند برای اندیشیدن پیرامون زندگی را در دنیای امروزین پیدا می کند.
استاد برجسته حوزه علمیه قم با اشاره به تعریف عقل عملی گفت: می توان تعریف زیر را برای عقل عملی از کلمات ملاصدرا استخراج نمود، «عقل عملی، نیرویی است اندیشنده که بایدها و نبایدهای امور جزئی را از حیث نفع و ضرر، زیبا و زشت و خیر و شر ارایه می کند و قادر است کارکردی کلان را جهت اصلاح ظاهر و باطن ایفاء نماید، و از این رهگذر حتی به عقل نظری مدد برساند.»
مبلغی افزود: ممکن است برخی از این که ملاصدرا وصف «قوه عامله بودن» را برای عقل عملی به کارگرفته، نتیجه بگیرند که او عمل اندیشیدن را مختص به عقل نظری می دانسته، و برای عقل عملی صرفا نقش عامل بودن و محرک بودن را قایل بوده است، این نتیجه گیری اشتباه است.
وی ادامه داد: زیرا ملاصدرا در توصیف ماهیت فعل عقل عملی از واژگانی همچون رؤیت، استنباط و استعمال فکر استفاده کرده که نشان می دهد عقل عملی از دیدگاه ایشان دارای فعالیتی از سنخ اندیشیدن است.
وی گفت: قوه عامله خواندن عقل عملی به دو جهت است؛ یکی این که اندیشه های عقل عملی ناظر به عمل است و متکفل بایدها و بایدهای زندگی است و دیگر این که تکوینا نفس فعالیت های عقل عملی به تحریک قوای شوقیه می انجامد.
مبلغی خاطر نشان کرد: می توان گفت از نگاه ملاصدرا عقل عملی عامل تولید ایدئولوژی و در مواردی، (موارد حضور شریعت و ....) عامل بازتولید آن است؛ زیرا ملاصدرا معتقد بود عقل عملی از یک طرف ارایه دهنده بایدها و نبایدهای زندگی در سه حوزه مهم نفع و ضرر، زیبایی و زشتی و خیر و شر است که روشن است این حوزه چند ضلعی، بخش عظیمی از خاستگاه ایدئولوژی است.
وی گفت: از طرف دیگر بر این عقیده بود که عامل استعمال (فهم و اجرای) نوامیس و احکام فقهی و اعیاد و جماعات (آداب اجتماعی) است و روشن است این فهم و اجراء برای قوه ای مثل عقل عملی که می اندیشد، ماهیت بازتولیدکنندگی دارد.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی با بیان اینکه ملاصدرا عقل عملی را خادم عقل نظری معرفی کرده است، گفت: این سخن او پذیرای چند تفسیر مختلف است، یک تفسیر این است که راه وصول عقل نظری به ساحت زندگی از مسیر عقل عملی می گذرد و به بیان دیگر تبدیل احکام عقل نظری به افعال با وساطت عقل عملی و استنباط ها و استنتاج ها و قیاس هایی که تشکیل می دهد، انجام می گیرد.
مبلغی گفت: این تفسیر در صورت پذیرش، می تواند دست مایه ای برای پاسخ به یک سوال مهم دیگر باشد که آیا از دیدگاه ملاصدرا بایدها و نبایدها از اعتقاد به هست ها و نیست ها بر می خیزد یا نه؟ بر اساس این تفسیر، کار عقل عملی برای تولید بایدها و نبایدها استنباط و استنتاج از حقایق است که عقل نظری متکفل آن است و عقل عملی پل انتقال تاثیر جهان بینی بر ایدئولوژی است.
وی گفت: تفسیر دیگر این که عقل نظری برای استکمال خود (ظهور و بروز کامل تر و شکل گیری مراتب بالاتر آن) به عقل عملی نیازمند است؛ به کارکردهای آن و فضایی که با تهذیب ظاهر و باطن انسان ایجاد می کند.
وی گفت: این تفسیر به نظر درست می آید؛ زیرا ملاصدرا در موردی به صراحت از استکمال عقل نظری توسط عقل عملی سخن گفته است؛ بنابر این مقصود از خدمت عقل عملی به عقل نظری خدمت اعدادی است که به موجب کارکردهای عقل عملی، زمینه فعال شدن عقل نظری فراهم می آید.
مبلغی ادامه داد: اگر بگوییم مقصود او از خادم بودن عقل عملی به عقل نظری این است، برای پاسخ به سوال یادشده (که آیا از دیدگاه ملا صدرا بایدها و نبایدها از هست ها و نیست ها برمی خیزد) باید به سمت قرائن و کلمات دیگر ملاصدرا رفت تا کشف کرد او در قبال این سوال چه پاسخی می دهد.
شریف لک زایی از اعضای هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نیز به عنوان دبیر علمی این نشست سخنانی را مطرح کرد.