شماره 9 فصلنامه علمی پژوهشی سیاست متعالیه (تابستان۱۳۹۴) ویژه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با مدیر مسئولی حجت الاسلام والمسلمین دکتر منصور میراحمدی و سردبیری حجت الاسلام والمسلمین دکتر نجف لک زایی منتشر شد.
به گزارش پایگاه خبری ـ تحلیلی طلیعه؛ در این شماره از فصلنامه سیاست متعالیه که به همت انجمن مطالعات سیاسی منتشر می شود، مقالات متعددی منتشر شده است که اکنون مروری بر خلاصه این مقالات خواهیم داشت:
رابطه اخلاق و سیاست از منظر حکمت متعالیه
نوشته حسن روزبه[۱] / عماد افروغ[۲]
سؤال اصلی نوشتار حاضر این است که حکمت متعالیه قوام یافته توسط ملاصدرا، با دستاوردهایی در هستیشناسی مانند اصالت وجود، حرکت جوهری، هدفدار بودن هستی، و دستاوردهایی در انسان شناسی همانند ذومراتب بودن انسان، جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن، آیا با تفسیری که از عالم و آدم به دست می دهد؛ می تواند معرّفِ اخلاق و سیاستی خاص و رابطه میان این دو باشد؟ با روشی تحلیلی ـ استنتاجی از آثار موجود در حکمت متعالیه به خصوص آثار ملاصدرا، می توان گفت در این مکتب، اخلاقیات، ملکاتی هستند که در سیر حرکت جوهری، توسط افعالی که به مدد قوای سه گانه انجام می شوند، به وجود می آیند.
بنابراین، فرضیه نوشتار حاضر آن است که اخلاق، سازنده سیاست و سیاست، پرتو اخلاق است. یافتههای مقاله این است که بر اساس سه مرتبه وجودی و خلقیات ناشی از آنها، سه نوع مدینه دنیه، فاضله و متعالیه ساخته می شود. هر مرتبه و خلقیات آن مشکّک بوده، بالاترین حدی از تکامل دارد که ادب آن مرتبه و مدینه نامیده می شود.
نظریه حرکت جوهری: تبیین هستی شناسانه در علم سیاست
نوشته محمد پزشگی[۳]
مقاله حاضر در صدد پاسخگویی به این پرسش است که آیا نظریه حرکت جوهری، ظرفیّت تبیین پدیدههای سیاسی را دارد؟ پاسخ مثبت به این پرسش میتواند نشان دهنده ارائه راه حلهای جدید از سوی فلسفه اسلامی به برخی از دشوارههای مهم در علم سیاست باشد. مدعای این نوشتار آن است که نظریه حرکت جوهری، ظرفیّت بیشتری برای تبیینِ سرشتِ متحول پدیدههای سیاسی نسبت به نظریههای رقیبش را دارد.
برای بررسی مدعای مقاله، از روش اسنادی و استراتژی نگارش فرآیندی استفاده میشود. نتایج این پژوهش در صورت اثبات مدعای خود، آن است که دیدگاهی پویا و دینامیک به دشوارههای علم سیاست میدهد که در نظریههای موجود علم سیاست به صورت ایستا پاسخگویی شدهاند. همچنین مدعای مقاله حاضر در صورت اثبات میتواند در قلمروی نظریهپردازی علم سیاست، تحولی اساسی ایجاد کند.
ظرفیتهای اندیشه سیاسی اسلام در تولید قدرت نرم، نویسنده راضیه زارعی[۴]
این مقاله در پی پاسخ به این سؤال اصلی که آیا اندیشه سیاسی اسلام برای تولید قدرت نرم، ظرفیت راهبردی لازم را داراست، به پردازش مؤلفه های قدرت نرم می پردازد که عبارتند از: اعتماد، شبکه روابط و اعتبار. ادعای نوشتار حاضر این است که در رویکرد اخلاقِ سیاسی به اعتماد، «تقوی» یکی از ابزارهای بسیار قوی برای ایجاد کنترل درونی در انسان است.
در رویکرد فقه سیاسی، تعدادی قواعد فقهی وجود دارند که موجب افزایش اعتماد سیاسی می شوند. قواعدی از قبیل: مساوات،احسان، تألیف قلوب، تعاون، وفای به عقود، عدالت، شورا و غیره. مؤلفه های شبکه های روابط قدرت نرم در اندیشه سیاسی اسلام عبارتند از: عوامل دوستیزا، اتحاد و یکپارچگی امت اسلامی. مؤلفه های ایجاد اعتبار نیز شامل مشروعیت سیاسی، مشارکت، پرهیز از توسّل به زور و موارد دیگر است. بنابراین، اندیشه سیاسی اسلام در همه مؤلفه های قدرت نرم دارای ظرفیت است.
جریانشناسی وهابیت معاصر و بهره مندی آل سعود از آنها در تداوم قدرت
نویسندگان سیدمهدی طاهری[۵] و شجاع احمدوند[۶]
در دنیای معاصر، یکی از الگوهای رقیب سیاست متعالیه و مدل حکومتی برآمده از مبانی توحیدی اسلام، الگوی نظام سیاسی آل سعود می باشد که با حمایت وهابیون، شعار گرایش به توحید و خداپرستی را سر می دهند. خاندان آل سعود در طول سه دوره زمامداری خود، به خصوص حاکمیت دولت سوم در هشت دهه اخیر، با گره زدن توسعه طلبی سیاسی ـ ارضی خود به رویکرد دینی ابن عبدالوهاب، از نفوذ و تأیید علمای وهابی جهت تسخیر بسیاری از نقاط شبه جزیره عربستان و سلطه بر اقوام و ادیان مختلف بهره گرفتند.
سؤال اصلی مقاله حاضر این است که جریانهای معاصر وهابیت چگونه از سوی حاکمان سعودی در تداوم قدرت نظام سیاسی در طی هشت دهه گذشته مورد استفاده قرار گرفته است.
سیاست اسلامی در اندیشه سیاسی علامه محمدحسین کاشف الغطاء
نویسندگان احمد مبلغی[۷]/ سیدجواد میرخلیلی[۸]
علامه شیخ محمدحسین آل کاشفالغطاء، از عالمان و مصلحان برجسته سده اخیر جهان اسلام (متوفی ۱۳۳۲هجری شمسی) و از جمله فقیهان شیعی تأثیرگذار در تحولات سیاسی ـ اجتماعی در دنیای اسلام به شمار میرود که با افکار و اندیشه های فقهی ـ سیاسی خویش، نقش بسزایی در بیداری امت اسلامی ایفا کرد. جامعیت او در ابعاد مختلف نسبت به سایر علمای همعصرش موجب شده تا بررسی افکار و اندیشه های سیاسی وی از اهمیت خاصی برخوردار باشد.
این نوشتار به منظور پاسخ به سؤال چیستی سیاست اسلامی در اندیشه سیاسی علامه محمدحسین کاشف الغطاء، با بررسی برخی از مهمترین آثار وی، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی سیاست اسلامی از دیدگاه این فقیه برجسته شیعی می پردازد.
تبیین آموزههای اخلاقی ـ سیاسی در آینه آخرین حج
نویسنده غلامحسین خدری*
آموزههای اخلاقی، قسمت اعظم جوهره دین اسلام را تشکیل میدهد. بارها آموزههای پیامبر در آخرین سفر زیارت خانه خدایش، با رویکردهای تاریخی، کلامی، ادبی، حدیثی و تفسیری نگریسته شده است، اما در این مقاله به رویکرد اخلاقی- سیاسی آن توجه میشود.
بدون تردید، عنایت به آموزهای اخلاقی ـ سیاسی را از ابتدای این حرکت هدفمند و بیانات سرشار از معارف اخلاقی- سیاسی آن را، که در منطقهای موسوم به غدیرخم ایراد شده است، میتوان رصد کرد. شجاعت در اظهار حق و تحمل مصائب ناشی از آن، تسلیم در برابر قضاء الهی، سرسپردگی و انقیاد تام به امام همام عادل عالم، تمسّک به تقوا و علم و توجه به حقوق متقابل مردم و حاکمیت به منزله محوریترین آموزه اخلاقی، و معرفی امیرالمؤمنین(ع) به عنوان الگوی عملی این معارف، از دیگر جلوههای ویژه این اثر جاودانی در تاریخ حیات بشر است که در این مقاله سعی میشود بدان پرداخته شود.
بررسی مفهومی «بَغی»، «محاربه» و «نافرمانی مدنی»
نوشته سید جواد ورعی[۹]
مقاله حاضر به بررسی معنا و مفهوم لغوی و اصطلاحی سه عنوانِ «بغی»، «محاربه» و «نافرمینی مدنی» پرداخته است تا خلط میان آنها موجب اشتباه در صدور حکم، و تضییع حقوق و ستم به دولت و مردم نشود. این بررسی نشان می دهد که سه عنوانِ بغی، محاربه و نافرمانی مدنی هم از نظر لغوی و هم از نظر اصطلاحی با یکدیگر متفاوت اند.
روش بحث در این نوشتار، که عهده دار شناسایی مفاهیمِ مشابه فقهی که در عرصه حقوقی و سیاسی هم کاربرد دارند، توصیفی ـ تحلیلی بوده و از منابع لغوی، و فقهی و در برخی موارد، حقوقی و سیاسی استفاده شده است. بر اساس این بررسی، دو عنوانِ «بغی» و «محاربه» به رغم تفاوتی که دارند، عناوینی مجرمانه اند. در حالی که «مقاومت و نافرمانی مدنی» در پارهای موارد، حق و حتی تکلیف شهروندی است؛ اگرچه در برخی از موارد هم می تواند جرم باشد، اما با عناوین مجرمانه فوق، تفاوت بسیاری دارد.
پی نوشت:
[۱]. عضو هیأت علمی دانشگاه ملایر
[۲]. استاد دانشگاه
[۳] . استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
[۴]. دکترای علوم سیاسی از دانشگاه باقرالعلوم(علیهالسلام)
[۵] استادیار جامعه المصطفی(ص) العالمیه
[۶] استادیار دانشگاه علامه طباطبایی
[۷]. دانشیار دانشگاه تقریب مذاهب اسلامی
[۸]. دانشجوی دکترای انقلاب اسلامی(نویسنده مسئول)
* استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
[۹]. استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه