تربیت «انسان کامل» به جای «شهروند مطیع»، در طرح صدرایی فلسفه و کودک

به گزارش طلیعه؛ کودک ذاتاً موجودی متفکر، خلاق و کاوشگر است که باید استعدادهای بالقوه او بخوبی پرورش داده شود. برای رسیدن به این هدف، راههای بسیاری پیش روی ماست که هر کدام به نحوی ما را در دستیابی به آن یاری می‌کند. یکی از این راهها، ارتقاء سطح تفکر خصوصاً «تفکر نقاد و خلاق» در کودکان است.

اگر فلسفه را به معنای تفکر کردن در نظر بگیریم، مفهوم صحیح فلسفه و کودک را در می‌یابیم. با این تعریف، «فلسفه و کودک» به معنای آموزش «آراء فلسفی» و یا «تاریخ فلسفه» به کودکان نیست، بلکه به معنای پرورش قدرت تفکر و بالا بردن توانایی بحث کردن در آنها است. بدیهی است که با اجرای برنامه فلسفه و کودک، غیر از تقویت توانایی‌های یاد شده، نتایج جانبی دیگری نیز بدست خواهد آمد که از مهمترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ـ رشد اعتماد به نفس و خودباوری در کودکان.
ـ ایجاد روحیه تعاون و همکاری در ایشان.
ـ ایجاد علاقه‌مندی به ارتباط کلامی و غیرکلامی با گروه همسالان.
ـ ارتقاء سطح درسی.
و …
دست‌اندرکاران طرح «فلسفه و کودک» عقیده دارند که انتقال مطالب و معلومات و حفظ آنها در ذهن دانش‌آموزان، کافی نیست؛ بلکه آنها باید یاد بگیرند به خوبی گوش دهند، فکر کنند، مباحث را پژوهش و تحلیل نمایند و به راحتی استدلال کرده و در قضاوتهایشان به ملاکها و معیارهای درست توجه کنند. همه اینها باعث می‌شود تا کودکان در مسائل مختلف، منصف بوده و از خود تعصب بی‌مورد نشان ندهند.

در این فرایند که نوعی کاوش جمعی است، کودکان یاد می‌گیرند که به افکار دیگران احترام گذاشته و آنها را خوب سنجیده و مورد نقد و بررسی قرار دهند و سپس بدون تقلید از دیگران، بهترین‌ها را انتخاب کنند. چنانچه خداوند در قرآن کریم، در سوره زمر می‌فرماید: «بشارت باد به بندگانی که سخنان را می‌شنوند و از بهترین آن‌ها پیروی می‌کنند.»

بنابراین اگر کودکان را با این روش پرورش دهیم، مطمئناً آینده درخشانی در انتظار آنها خواهد بود و مشکلات جوانان و جامعه تا حد زیادی رفع خواهد شد. چرا که کلید حل مشکلات، در تفکر صحیح و منطقی است.

از آنجا که انجام موفق هر برنامه‌ای نیازمند بهره‌گیری از تمهیدات لازم است، برای اجرای برنامه «فلسفه و کودک» نیز ابزار مختلفی لازم است که مربی با مهارت خاص خود، از آنها به عنوان زمینه‌ای برای برانگیختن تفکر کودکان استفاده می‌کند و به این ترتیب در شروع و ادامه بحث فلسفی، سعی می‌کند از آنها جهت رسیدن به این هدف استفاده کند و جذابترین و قابل‌دسترس‌ترین ابزار برای این کار داستانهای فکری هستند، چرا که داستان فکری به‌راحتی می‌تواند کودک را جذب، و قدرت تخیل را در او بارور سازد.

داستان فکری مناسب، هیجانات کودکان را برانگیخته و سؤالاتی در ذهن پویای آنان ایجاد می‌کند که زمینه را برای پرسش و بحث فراهم می‌کند. چنین داستانهایی می‌تواند با ایجاد حس همدلی، مؤثرترین روش برای هدایت کودکان به سمت هدف طرح «فلسفه و کودک» باشد. البته نقش مربی در این پژوهش جمعی، بسیار حساس و مهم بوده و بدست آمدن این مهارت با آموزش‌های خاص امکان‌پذیر می‌گردد.

معرفی بخش «فلسفه و کودک» بنیاد حکمت اسلامی صدرا

از نظر فلاسفه، فلسفیدن برای کودک، حلقه گمشده میان فلسفه، آموزش و زندگی است و فلسفه بدون آموزش نمی‌تواند به هیچ یک از اهداف خود برسد. بنابراین با آموزش آن می‌توان در شیوه زندگی افراد تغییراتی ایجاد کرد و نسل آینده را برای تفکر و کنش‌های متفاوت در زندگی روزمره آماده نمود.

با رهنمودهای مقام معظم رهبری در راستای تحقق اهداف بنیاد حکمت اسلامی صدرا بخش «فلسفه و کودک» در سال ۱۳۷۳ جهت کاربردی کردن فلسفه در جامعه، اشاعه تفکر و ارتقای آن در میان کودکان و جوانان با هدف نشر حکمت و فلسفه اسلامی آغاز به کار کرد و در ادامه با هدف حفظ و تقویت بنیان فلسفه و اندیشه، ارتقاء سطح آن، ارتباط با فلاسفه و مراکز فلسفی غیر ایرانی و همچنین مبادله افکار و اطلاعات و همکاری‌هایی از این قبیل، به صورتهای گوناگون فعال بوده است.

«فلسفه و کودک» برنامه‌ای آموزشی ـ پرورشی است که در آن با استفاده از مفاهیم فلسفی و اخلاقی و با محتوای گوناگون (از جمله داستان و تصویر، فیلم، خاطره، بازی و …) به ارتقای سطح تفکر در کودکان و نوجوانان کمک می‌کند و علاوه بر پرورش قدرت تفکر و تحلیل ذهنی، به رشد اخلاقیات، اعتماد به نفس، خودباوری و ارتقای سطح دروس و بسیاری نتایج مثبت دیگر نیز می‌انجامد. از فواید و اثرات دیگر این طرح، یاد گرفتن قضاوت بر پایه اصول و معیار صحیح توسط دانش‌آموزان است.

مربی در کلاس، تسهیل‌گر بحث بین دانش‌آموزان بوده و نقش سنتی معلّمی (معلم محوری) را ندارد. کودکان با احترام به عقاید یکدیگر، نظریات خود را بیان می‌کنند و گاهی به تصحیح دیدگاه‌های قبلی خود و یا نقد عقاید دیگران می‌پردازند. معلم به عنوان فرد میانجی، دنیای کودک را برای او معنادار می‌کند و جهت‌گیریها و راهنمایی‌های او در کلاس فلسفه و کودک، نقش محرکهایی را دارد که از طریق آن، ارزش‌های فرهنگی مورد نظر به کودک منتقل می‌شود.

این برنامه با نامهای «فلسفه برای کودکان» ( p4c (philosophy for children و یا «فلسفه با کودکان» ( pwc (philosophy with children در کشورهای دیگر ارائه شده است اما «فلسفه و کودک» ( pac (philosophy and children که نامی انحصاری و برخاسته از بنیاد حکمت اسلامی صدراست برای اولین بار در جهان مطرح شده است.

«فلسفه و کودک» در مبانی، موضوع و اهداف با همتاهای غربی خود متفاوت است. مبانی فلسفه و کودک برخاسته از حکمت عملی فلسفه صدرایی است و موضوع آن که کودک است در جهان‌بینی اسلامی تفاوت اساسی با کودک از دیدگاه فلسفه غرب دارد. هدف فلسفه و کودک پرورش «انسان کامل» و خداگونه است و آنچه p4c غربی در نهایت، آرزومند آن است، پرورش «شهروند قانونمند و مطیع» در جامعه است. روش فلسفه و کودک نیز تلفیقی از روش‌های موجود بوده که به انتخاب بهترین ها انجامیده است.

در حال حاضر، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، طراحی برنامه جامع فلسفه و کودک و همچنین آموزش معلمان را در دستور کار خویش دارد. هم اکنون نیز به اجرای طرحهای آزمایشی در مدارس مشغول بوده و امیدوار است که در این راه از نظرات و پیشنهادات سازنده همه علاقمندان به کودک و تفکر بهره‌مند گردد.

فراخوان مقاله فصلنامه تخصصی «فلسفه و کودک»

نشریه تخصصی «فلسفه و کودک» با هدف پرورش و ارتقای تفکر نقاد و خلاق در کودکان و نوجوانان و با تاکید بر فرهنگ و فلسفه ایرانی ـ اسلامی از سال ۱۳۸۴ آغاز بکار کرده است . تاکنون تعدادی نشریه که حاوی مقاله‌های پژوهشی از استادان و صاحبنظران حوزه فلسفه کشور بوده به صاحب امتیازی بنیاد حکمت اسلامی صدرا و مدیر مسئولی زهره حسینی خامنه و سردبیری طوبی کرمانی به چاپ رسیده است.

همچنین این فصلنامه در راستای تقویت مباحث مربوط به «فلسفه و کودک» چندی پیش فراخوانی منتشر کرد تا استادان، اندیشمندان و پژوهشگران علاقمند مقاله‌های خود را که با محوریت فلسفه و کودک و موضوعات تطبیقی، تربیتی، آموزشی، حقوقی، اخلاقی، جامعه‌شناسی، روانشناسی، آسیب‌شناسی، هنری و … نگاشته شده و حاوی نظریه، تحلیل یا برداشتی نوین باشد، به نشانی الکترونیکی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید یا این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید ارسال کنند.

محورهای کلی که پژوهشگران می‌توانند در رابطه با آنها آثار و مقاله‌های خود را ارسال کنند، به قرار زیر است:

۱. «فلسفه و کودک» بومی
۲. «فلسفه و کودک» و ادبیات بومی
۳. تفکر و کودک
۴.تربیت بدنی و «فلسفه و کودک»
۵. برنامه فلسفه برای کودکان در ایران و جهان
۶. «فلسفه و کودک» و هنر
۷. «فلسفه و کودک» و روانشناسی
۸. «فلسفه و کودک» و جامعه
۹. «فلسفه و کودک» و خانواده
۱۰. «فلسفه و کودک» و حقوق