گروهى از پژوهشگران معتقدند صدرالمتألهين هيچ نكته جديدى بر مباحث سياسى فارابى و ابن سينا نيفزوده. شمار ديگرى بر اين باورند كه او صرفاً به بسط مباحث مجمل و مبهم فارابى اكتفا كرده است, در اثر حاضر ضمن نقد ديدگاههاى مورد اشاره, براى نخستين بار انديشه سياسى صدرالمتألهين, به عنوان يك مكتب متسقل با عنوان (حكمت سياسى متعاليه) مورد بررسى و تجزيه و تحليل قرار گرفته است.

موضوع اثر و اهميت آن:

گروهى از پژوهشگران معتقدند صدرالمتألهين هيچ نكته جديدى بر مباحث سياسى فارابى و ابن سينا نيفزوده. شمار ديگرى بر اين باورند كه او صرفاً به بسط مباحث مجمل و مبهم فارابى اكتفا كرده است, در اثر حاضر ضمن نقد ديدگاههاى مورد اشاره, براى نخستين بار انديشه سياسى صدرالمتألهين, به عنوان يك مكتب متسقل با عنوان (حكمت سياسى متعاليه) مورد بررسى و تجزيه و تحليل قرار گرفته است.

در اثر حاضر استدلال شده است كه با طرح حكمت سياسى متعاليه دور جديدى در انديشه سياسى شيعه آغاز شد, كه نشان دهنده چالش و نزاع بيش از پيش ميان سياست دينى و نظم سلطانى بود و زمينه را براى تحقق علمى و عملى حكومت دينى. در ادوار بعدى, فراهم كرد.

برجستگى اثر:

برجستگى اين اثر در منحصر به فرد بودن آن است. در شرائطى كه بسيارى قائلند صدرالمتألهين انديشه سياسى ندارد, مؤلّف با اين اثر و ارائه انديشه سياسى صدرالمتألهين اين فرضيه را رد كرده است.

مباحث اصلى اثر:

اين پژوهش از پنج فصل و يك نتيجه گيرى تشكيل شده است.

فصل اوّل اختصاص به زمينه هاى تكوين شخصيت سياسى صدرالمتألهين دارد. در فصل دوّم از جايگاه روش سياسى در حكمت متعاليه و منابع انديشه سياسى آن سخن به ميان آمده است.

فصل سوّم عهده دار تبيين مبادى و مبانى حيات سياسى اجتماعى مى باشد. فصل چهارم بحث از كار ويژه هاى حكومت دينى (در مقايسه با حكومتهاى ديگر) دارد.

فصل پنجم بحث از ساختار حكومت دينى بويژه بحث از ولايت سياسى انبياء, ائمه و مجتهدان دارد.

در نتيجه گيرى مؤلّف به نتايج بحث خود و ارزيابى از فصول بحث پرداخته اند.

نتيجه اثر:

تبيين مكتب حكمت سياسى متعاليه, كه براى اولين بار در اثر حاضر بر آن استدلال شده است, داراى ويژگى هاى زير است:

1 ـ مكتبى خدا محور است.

2 ـ در اين مكتب انسان مسافرى است كه از سوى خدا آمده و به سوى او در حركت است و دنيا يكى از منازل و مراحل سفر انسان مى باشد.

3 ـ پيامبران, امامان و مجتهدان براى راهنمايى و هدايت اين مسافر از سوى خداوند متعال وظيفه دارند.

4 ـ رهبران الهى هدايت انسان در زندگى دنيايى وى را نيز بر عهده دارند, بنابراين دين روح سياست است.

5 ـ حكمت سياسى متعاليه مكتبى غايتمدار و هدف محور است.

6 ـ در اين مكتب دنيا ابزارى است براى رسيدن به آخرت. بر اين اساس هيچ گونه بى توجهى به دنيا, به بهانه آخرت گرايى, پذيرفته نيست.

7 ـ نظام سياسى مدنظر اين مكتب نظامى دينى است كه پيامبران, امامان و مجتهدان حكيم جامع الشرايط, در ادوار مختلف, در رأس آن قرار دارند.

8 ـ تغلب و استبداد از نظر اين مكتب پذيرفته نيست.

9 ـ تأكيد بر حقوق مردم از بنيادهاى اين مكتب است.

10 ـ به لحاظ ابتناى بر مبانى فلسفى حركت جوهرى, اصالت وجود و سفرهاى چهارگانه, مكتب حكمت سياسى متعاليه مكتبى منحصر به فرد است كه مى تواند امروز نيز فلسفه سياسى اسلامى را پويايى ببخشد.

روش تحقيق:

روش مورد استفاده براى تحليل انديشه سياسى صدرالمتألهين روش منطق درونى است. نيز از الگوى نظرى توماس اسپريگنز مشهور به نظريه بحران استفاده شده است.

نویسنده: دکتر نجف لک زایی، بوستان کتاب، 1381.