دومين نشست از سلسله نشست هاى گروه فلسفه سياسى پژوهشکده علوم و انديشه سياسى پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى قم با موضوع تکوين و تعالى انديشه و فلسفه سياسى در پرتو حکمت متعاليه، با سخنرانى حجت الاسلام والمسلمين دکتر احمد عابدي، استاد حوزه و دانشگاه و عضو هيئت علمى دانشگاه قم، برگزار شد.
در ابتداى اين جلسه، دکتر شريف لک زايى (مدیر پروژه وجوه سیاسی حکمت متعالیه) با بيان اين مطلب که حکمت متعاليه از ظرفيت بالايى براى تاسيس فلسفه سياسي، برخوردار است، خاطر نشان ساخت که صدرالمتالهين در آثار خود، بحث هاى سياسى را مطرح، کرده است. همچنين اجمالا پذيرفته شده که ملاصدرا انديشه سياسى دارد و برخى گفته اند که اين انديشه، منسجم است. سپس هدف اين نشست را پاسخ به اين سوالات، عنوان کرد که آيا مى توان گفت که از فلسفه سياسى که مبتنى بر حکمت متعاليه باشد، مى توان سخن گفت و آيا مى توان فلسفه سياسى متعاليه داشت.
آن گاه دکتر احمد عابدى با بيان اين مقدمات که براى ساختن حکمت متعاليه سياسى از نگاه ملاصدرا، بايد شخص، اهل سير و سلوک و چله نشينى باشد و نيز ملاصدرا عرفان نظرى را بال راست و عرفان عملى را بال چپ انسان مى داند، به بحث خود درباره تکوين و تعالى انديشه و فلسفه سياسى در پرتو حکمت متعاليه پرداخت و گفت که به دو معنا مى توان فلسفه سياسى متعاليه داشت: يکى اينکه فلسفه مضاف جديدي، پى ريزى و تاسيس شود که با عنوان فلسفه سياسى متعاليه معرفى شود؛ و ديگرى به اين معنا که از بطن حکمت متعاليه صدرالمتالهين و بر اساس اصول و ابتکارات صدرايي، فلسفه اى سياسى استخراج و به نام فلسفه سياسى متعاليه ناميده شود.از منظرى ديگر مى توان از فلسفه دانى و فلسفه عالى سخن گفت. در فلسفه دانى يا فلسفه متعارف مباحثى از قبيل علت و معلول،حدوث و قدم، قوه و فعل، حرکت، وجود، ماهيت و ... مورد بحث قرار مى گيرند. براساس اين نگرش به فلسفه، با رويکرد مشائى يا اشراقى و متعاليه، سخن گفتن از فلسفه سياسى متعاليه بى معنا خواهد بود؛ زيرا فلسفه مطلق و فلسفه مضاف، دو مقوله متفاوت خواهند بود. اما اگر به فلسفه عالي، يعنى رويکردى که صدرالمتالهين در پايان مبحث علت ومعلول به آن پرداخته و به جاى عليت به مسئله تشان پرداخته است و به عبارت ديگر، مستقل نديدن انسان و جهان و همه پديده ها و نياز و فقر و وابسته بودن آنها به خداى متعال، در اين صورت طرح يک فلسفه سياسى متعاليه کاملا درست خواهد بود. از اين رو است که مفاهيم بنيادينى همانند قدرت، امنيت، مشروعيت و دهها مسئله اى که ذيل هر مفهوم وجود دارد، مطابق مبانى حکمت متعاليه قابل پاسخگويى است و مى توان ادعا نمود که صدرالمتالهين به اين مباحث توجه داشته و دغدغه فکرى او بوده است.
نويسنده براين باور است که از مباحث وجودشناسى حکمت متعاليه که از چند اصل اصالت الوجود، تشکيک خاص مراتب وجود و اشتراک معنوى تشکيل شده، پاسخ بسيارى از ابهامات در باب فلسفه سياسى متعاليه را مى توان به دست آورد. اصالت الوجود، نوعى وحدت و پيوند درکل نظام ايجاد مى کند. اين نگرش همانند نخ تسبيحى است که همه اجزاى حاکميت را به يک ديگر متصل، معرفى مى کند. تشکيک خاص مراتب وجود، اگر به درستى تحليل شود علاوه بر نگرش وحدت گرا بين راس وقاعده حکومت و انسجام بين حکومت و مردم مى تواند توجيه کننده کثرت گرايى در نظام سياسى در عين وحدت آن باشد.اين نظريه از طرفى کثرت هاى عرضى و اختلاف آرا و سليقه هاى مختلف و احزاب و گروه هاى مختلف را پذيرفته و در عين حال با يک وحدت متعالى طولى تشکيکى آنها را در يک جهت و هدف کلى واحد قرار مى دهد.
در تفکر حکمت متعالي، اعتبارى بودن به معناى بى ارزش بودن و سست و واهى تلقى کردن و نگاه منفى داشتن نيست، بلکه اعتبارى دانستن دنيا و حاکميت و ساير مولفه هاى فلسفه سياسى به معناى آن است که آنها را مقصد و هدف نهايى ندانسته، اما براى رسيدن به هدف نهايي، توجه کامل به آنها لازم و ضرورى است.
مطابق فلسفه سياسى متعاليه، تفاوت يک حکومت دينى از حکومت غير دينى به شکل حکومت نيست، بلکه آن چه مهم است مبانى و اهداف هر کدام است. ملاصدرا به فلسفه سياسى توجه داشته و اصول و مبانى آن را ارائه کرده است. بحث از وجود رابط و مستقل، تشکيک مراتب وجود، بحث از علت غايي، حرکت جوهري، اسفار چهارگانه عقلي، اثبات عالم خيال، عقول طولى و عرضى و نقش آنها در جهان ماده، اثبات نفس و تجرد آن، توحيد افعالى و لا موثر فى الوجود الا الله، توحيد در ربوبيت و در تشريع و در حاکميت، وحدت صنع و تدبير و ...اصولى ارزش مند، عالى و برهانى هستند که بر اساس آنها مى توان يک مکتب “فلسفه سياسى متعاليه” پى ريزى کرده و تدوين نمود.
در پايان، دکتر احمد رضا يزدانى مقدم، مدير گروه فلسفه سياسى پژوهشکده علوم و انديشه سياسى از ادامه اين نشست ها در هفته هاى آتى و با همين رويکرد، خبر داد.