در منظومه فکری حضرت امام خمینی(س) اقلیت ها در نظام جمهوری اسلامی همانند سایر افراد از حقوق و احترام کامل برخوردارند: «آنها با سایر افراد ایران در همه چیز مشترک و حقوقشان به حسب قوانین داده می شود. و در حکومت اسلامی آن ها در رفاه و آسایش و آزادی هستند.» (صحیفه امام، ج11، ص 290) ایشان در پاسخ این پرسش که آیا در جمهوری اسلامی اقلیت های مذهبی جایگاهی دارند یا خیر، ضمن بیان اینکه رژیم شاه با اقلیت ها رفتاری بهتر از رفتار با مسلمانان نداشته است می گوید:
«ما طبیعتا نسبت به عقاید مذهبی دیگران بیشترین احترام را پس از سرنگونی دیکتاتوری و استقرار یک رژیم آزاد می گذاریم، شرایط حیات برای اکثریت مسلمانان و اقلیت های مذهبی بسیار خوب خواهد شد.» (صحیفه امام، ج 4، ص 3)
در واقع ایشان معتقد است در رژیم پهلوی حتی شهروندان مسلمان نیز از شرایط مطلوب برخوردار نبوده اند، چه رسد به اقلیت هایی که درون این نظام زندگی می کرده اند. اما این نوید را پیش از پیروزی انقلاب اسلامی می دهد که شرایط مطلوب حیات برای اقلیت ها در نظام دینی کاملا وجود خواهد داشت. به هر حال در نگاه ایشان تمامی اقلیت های دینی و مذهبی از حقوق طبیعی بهره مندند.
«اسلام بیش از هر دینی و بیش از هر مسلکی به اقلیت های مذهب آزادی داده است، آنان نیز باید از حقوق طبیعی خودشان که خداوند برای همه انسان ها قرار داده است، بهره مند شوند. ما به بهترین وجه از آنها نگهداری می کنیم. در جمهوری اسلامی کمونیست ها نیز در بیان عقاید خود آزادند.» (صحیفه امام، ج 4، ص 363 و 364)
سطوح و لایه های آزادی اقلیت ها در نظریه سیاسی امام خمینی(س) گوناگون است و عرصه های مختلفی را در بر می گیرد از جمله؛ آزادی انجام مراسم و شعائر عبادی، آزادی عقیده و اندیشه، آزادی بیان و حق اظهار نظر، آزادی سیاسی (حق رای دادن و حق انتخاب شدن به مقامات عمومی و سیاسی) آزادی های شخصی و خصوصی و...
در همین زمینه ایشان ضمن تاکید بر حفظ امنیت، اموال، آبرو و ناموس یهودیان می فرماید: «به این [یهودیها] که در ایران هستند کسی حق ندارد تعرض بکند، این ها در پناه اسلام و مسلمین هستند. نه به یهودیها و نه به نصارا. این هایی که مذهب رسمی دارند، حق ندارند [تعرضی] بکنند.» (صحیفه امام، ج 5، ص 251)
همچنین درباره اجرای شعائر دینی و اجتماعی و مصونیت در این باره، امام خمینی(س) اقلیت های مذهبی را در نظام سیاسی دینی در انجام کلیه فرایض عبادی، مذهبی و اجتماعی، آزاد می داند و معتقد است: «تمام اقلیتهاى مذهبى در ایران براى اجراى آداب دینى و اجتماعى خود آزادند و حکومت اسلامى، خود را موظف مى داند تا از حقوق و امنیت آنان دفاع کند و آنان هم مثل سایر مردم مسلمان ایران، ایرانى و محترم هستند.» (صحیفه امام، ج 4، ص 441)
امام خمینی(س) در این فقره ضمن تایید آزادی شعائر و آداب دینی و اجتماعی برای اقلیت ها، دولت اسلامی را نیز موظف می داند از حقوق آنان پاسداری نموده و امنیت آنان را تامین نماید. در همین زمینه در جایی دیگر در پاسخ به این پرسش که: آیا جمهوری اسلامی اجازه خواهد داد تا مذاهب دیگر به طور آزاد و آشکار به انجام امور مذهبی شان بپردازند؟ می گوید: «بله، تمام اقلیتهاى مذهبى در حکومت اسلامى مى توانند به کلیه فرایض مذهبى خود آزادانه عمل نمایند و حکومت اسلامى موظف است از حقوق آنان به بهترین وجه حفاظت کند.» (صحیفه امام، ج 21، ص 580- مورخه 17 آبان 1357)
درباره آزادی عقیده و اظهار نظر اقلیت ها نیز امام خمینی(س) ضمن پذیرش آزادی برای اقلیت ها آنان را محق می داند که به اظهار نظر و عقیده خود بپردازند:
«دولت اسلامی، یک دولت دموکراتیک به معنای واقعی است و برای همه اقلیت های مذهبی آزادی به طور کامل هست و هر کس می تواند اظهار عقیده خودش را بکند. و اسلام جواب همه عقاید را به عهده دارد و دولت اسلامی، تمامی منطق ها را با منطق جواب خواهد داد.» (صحیفه امام، ج 4، ص 410 و 411)
در موردی دیگر با صحه گذاشتن بر حقوق مشروع اقلیت ها، این اعتقاد را بیان می دارند که:
«اسلام همیشه حافظ حقوق مشروع اقلیت های مذهبی بوده و هست، آنان در جمهوری اسلامی آزادند و آزادانه به مسایل خود می پردازند و در پناه حکومت اسلامی چون بقیه افراد در اظهار عقیده آزادند.» (صحیفه امام، ج5، ص 188)
همچنین ایشان درباره حقوق اقلیت های دینی می فرمود:
«در جمهوریت اسلام تمام آزادیها هست. اسلام براى نجات بشر آمده است؛ چنانکه حضرت مسیح براى نجات بشر آمده بود، و سایر انبیا براى نجات بشر آمده بودند. اسلام علاوه بر اینکه بشر را در روحیات غنى مى کند، در مادیات [هم] غنى مى کند. اسلام دین سیاست است قبل از اینکه دین معنویات باشد. اسلام همان طورى که به معنویات نظر دارد و همان طورى که به روحیات نظر دارد و تربیت دینى مى کند و تربیت نفسانى مى کند و تهذیب نفس مى کند، همان طور [هم] به مادیات نظر دارد و مردم را تربیت مى کند در عالم که چطور از مادیات استفاده کنند و چه نظر داشته باشند در مادیات. اسلام مادیات را همچو تعدیل مى کند که به الهیات منجر مى شود. اسلام در مادیات به نظر الهیات نظر مى کند، و در الهیات به نظر مادیات نظر مى کند. اسلام جامع ما بین همه جهات است. و شما در روزى وارد شدید که ما به حکومت خودمان رسیدیم و همان طورى که اسلام معنویات را داشت، و در صدر اسلام حکومت را هم داشت الآن هم به خواست خداى تبارک و تعالى، ما با معنویاتى که اسلام دارد روبه هستیم و مطیع هستیم، و در مادیات و در حکومت هم یک حکومت اسلامى، یک حکومت عدل؛ که حکومتها تابع مردم باشند و حکومتها براى مردم باشند نه مردم، براى حکومتها. حکومت اسلامى حکومتى است که، براىِ مردم خدمتگزار است؛ باید خدمتگزار باشد. در اسلام ما بین اقشار ملتها هیچ فرق نیست. در اسلام حقوق همه ملتها مراعات شده است: حقوق مسیحیین مراعات شده است؛ حقوق یهود و زرتشتیین مراعات شده است؛ تمام افراد عالم را بشر مى داند، و حق بشرى براى آنها قائل است؛ تمام عالم را به نظرِ محبت نگاه مى کند؛ مىخواهد عالم مستضعفین نجات پیدا کنند، مى خواهد تمام عالم روحانى بشوند، تمام عالم به عالِم قدس نزدیک بشوند. اسلام براى نجات مردم بشر آمده است که از این علایق جسمانى آنها را رها کند و به روحیات برسد.» ( صحیفه امام، ج 6، ص 467 و 468)
و یا در جایی دیگر با اشاره به اعلام پیوستگی با اقلیت های مذهبی بیان فرمودند:
ما پیوستگى خودمان را به اقلیتهاى مذهبى اعلام مى کنیم. ما برادرى خودمان را به برادران اهل سنت اعلام مى کنیم. دشمنان اسلامند که مىخواهند ما را با برادرهاى خودمان مختلف [دارای اختلاف و تفرقه] کنند... حضرات آقایان! همه ما مسئول هستیم. روحانیون در درجه اولِ مسئولیت هستند. روحانیون باید بروند در بلاد و در جاهایى که دوردست است لازم است که بروند در دهات و قصبات و اعلام کنند مسائلى را که ما مى گوییم. در جاهاى دورافتاده ممکن است که یک اغفال هایى باشد، یک تبلیغات سوئى باشد. اینها در مراکزِ مثل تهران یا سایر بلاد عظیم نمى توانند تبلیغات خلاف بکنند، لکن در قرا و قصبات دورافتاده، یک حرفهاى غیر ظاهر مى زنند، غیر صحیح مىزنند؛ مثلًا مى گویند که اقلیتهاى مذهبى در حکومت اسلام باید از بین بروند! این خلاف اسلام است. اسلام اقلیتهاى مذهبى را احترام گذاشته است؛ اسلام اقلیتهاى مذهبى را در مملکت ما محترم مى شمرد.» ( صحیفه امام، ج 6: ص 83)
طبق آن چه در گفتار و سخنان امام خمینی آمده است اساساً رفتار با اقلیت ها و به ویژه اهل کتاب در نظام سیاسی دینی، بر طبق قانون عدالت و انصاف است. ایشان در پاسخ به پرسشی راجع به اقلیت های مذهبی در آینده ایران و عصر حکومت دینی می گویند:
«اقلیت های مذهبی در آینده آزاد هستند و در ایران در رفاه زندگی خواهند کرد و ما با آنها با کمال انصاف و مطابق با قانون عمل خواهیم کرد. آنان برادران ایرانی ما هستند ، آنان هم از شاه و دار و دسته اش به تنگ آمده اند.» (صحیفه امام، ج 5، ص 401)
منابع:
صحیفه امام خمینی
شریف لک زایی، مردمسالاری دینی و حقوق اقلیت ها در نظریه سیاسی امام خمینی
«ما طبیعتا نسبت به عقاید مذهبی دیگران بیشترین احترام را پس از سرنگونی دیکتاتوری و استقرار یک رژیم آزاد می گذاریم، شرایط حیات برای اکثریت مسلمانان و اقلیت های مذهبی بسیار خوب خواهد شد.» (صحیفه امام، ج 4، ص 3)
در واقع ایشان معتقد است در رژیم پهلوی حتی شهروندان مسلمان نیز از شرایط مطلوب برخوردار نبوده اند، چه رسد به اقلیت هایی که درون این نظام زندگی می کرده اند. اما این نوید را پیش از پیروزی انقلاب اسلامی می دهد که شرایط مطلوب حیات برای اقلیت ها در نظام دینی کاملا وجود خواهد داشت. به هر حال در نگاه ایشان تمامی اقلیت های دینی و مذهبی از حقوق طبیعی بهره مندند.
«اسلام بیش از هر دینی و بیش از هر مسلکی به اقلیت های مذهب آزادی داده است، آنان نیز باید از حقوق طبیعی خودشان که خداوند برای همه انسان ها قرار داده است، بهره مند شوند. ما به بهترین وجه از آنها نگهداری می کنیم. در جمهوری اسلامی کمونیست ها نیز در بیان عقاید خود آزادند.» (صحیفه امام، ج 4، ص 363 و 364)
سطوح و لایه های آزادی اقلیت ها در نظریه سیاسی امام خمینی(س) گوناگون است و عرصه های مختلفی را در بر می گیرد از جمله؛ آزادی انجام مراسم و شعائر عبادی، آزادی عقیده و اندیشه، آزادی بیان و حق اظهار نظر، آزادی سیاسی (حق رای دادن و حق انتخاب شدن به مقامات عمومی و سیاسی) آزادی های شخصی و خصوصی و...
در همین زمینه ایشان ضمن تاکید بر حفظ امنیت، اموال، آبرو و ناموس یهودیان می فرماید: «به این [یهودیها] که در ایران هستند کسی حق ندارد تعرض بکند، این ها در پناه اسلام و مسلمین هستند. نه به یهودیها و نه به نصارا. این هایی که مذهب رسمی دارند، حق ندارند [تعرضی] بکنند.» (صحیفه امام، ج 5، ص 251)
همچنین درباره اجرای شعائر دینی و اجتماعی و مصونیت در این باره، امام خمینی(س) اقلیت های مذهبی را در نظام سیاسی دینی در انجام کلیه فرایض عبادی، مذهبی و اجتماعی، آزاد می داند و معتقد است: «تمام اقلیتهاى مذهبى در ایران براى اجراى آداب دینى و اجتماعى خود آزادند و حکومت اسلامى، خود را موظف مى داند تا از حقوق و امنیت آنان دفاع کند و آنان هم مثل سایر مردم مسلمان ایران، ایرانى و محترم هستند.» (صحیفه امام، ج 4، ص 441)
امام خمینی(س) در این فقره ضمن تایید آزادی شعائر و آداب دینی و اجتماعی برای اقلیت ها، دولت اسلامی را نیز موظف می داند از حقوق آنان پاسداری نموده و امنیت آنان را تامین نماید. در همین زمینه در جایی دیگر در پاسخ به این پرسش که: آیا جمهوری اسلامی اجازه خواهد داد تا مذاهب دیگر به طور آزاد و آشکار به انجام امور مذهبی شان بپردازند؟ می گوید: «بله، تمام اقلیتهاى مذهبى در حکومت اسلامى مى توانند به کلیه فرایض مذهبى خود آزادانه عمل نمایند و حکومت اسلامى موظف است از حقوق آنان به بهترین وجه حفاظت کند.» (صحیفه امام، ج 21، ص 580- مورخه 17 آبان 1357)
درباره آزادی عقیده و اظهار نظر اقلیت ها نیز امام خمینی(س) ضمن پذیرش آزادی برای اقلیت ها آنان را محق می داند که به اظهار نظر و عقیده خود بپردازند:
«دولت اسلامی، یک دولت دموکراتیک به معنای واقعی است و برای همه اقلیت های مذهبی آزادی به طور کامل هست و هر کس می تواند اظهار عقیده خودش را بکند. و اسلام جواب همه عقاید را به عهده دارد و دولت اسلامی، تمامی منطق ها را با منطق جواب خواهد داد.» (صحیفه امام، ج 4، ص 410 و 411)
در موردی دیگر با صحه گذاشتن بر حقوق مشروع اقلیت ها، این اعتقاد را بیان می دارند که:
«اسلام همیشه حافظ حقوق مشروع اقلیت های مذهبی بوده و هست، آنان در جمهوری اسلامی آزادند و آزادانه به مسایل خود می پردازند و در پناه حکومت اسلامی چون بقیه افراد در اظهار عقیده آزادند.» (صحیفه امام، ج5، ص 188)
همچنین ایشان درباره حقوق اقلیت های دینی می فرمود:
«در جمهوریت اسلام تمام آزادیها هست. اسلام براى نجات بشر آمده است؛ چنانکه حضرت مسیح براى نجات بشر آمده بود، و سایر انبیا براى نجات بشر آمده بودند. اسلام علاوه بر اینکه بشر را در روحیات غنى مى کند، در مادیات [هم] غنى مى کند. اسلام دین سیاست است قبل از اینکه دین معنویات باشد. اسلام همان طورى که به معنویات نظر دارد و همان طورى که به روحیات نظر دارد و تربیت دینى مى کند و تربیت نفسانى مى کند و تهذیب نفس مى کند، همان طور [هم] به مادیات نظر دارد و مردم را تربیت مى کند در عالم که چطور از مادیات استفاده کنند و چه نظر داشته باشند در مادیات. اسلام مادیات را همچو تعدیل مى کند که به الهیات منجر مى شود. اسلام در مادیات به نظر الهیات نظر مى کند، و در الهیات به نظر مادیات نظر مى کند. اسلام جامع ما بین همه جهات است. و شما در روزى وارد شدید که ما به حکومت خودمان رسیدیم و همان طورى که اسلام معنویات را داشت، و در صدر اسلام حکومت را هم داشت الآن هم به خواست خداى تبارک و تعالى، ما با معنویاتى که اسلام دارد روبه هستیم و مطیع هستیم، و در مادیات و در حکومت هم یک حکومت اسلامى، یک حکومت عدل؛ که حکومتها تابع مردم باشند و حکومتها براى مردم باشند نه مردم، براى حکومتها. حکومت اسلامى حکومتى است که، براىِ مردم خدمتگزار است؛ باید خدمتگزار باشد. در اسلام ما بین اقشار ملتها هیچ فرق نیست. در اسلام حقوق همه ملتها مراعات شده است: حقوق مسیحیین مراعات شده است؛ حقوق یهود و زرتشتیین مراعات شده است؛ تمام افراد عالم را بشر مى داند، و حق بشرى براى آنها قائل است؛ تمام عالم را به نظرِ محبت نگاه مى کند؛ مىخواهد عالم مستضعفین نجات پیدا کنند، مى خواهد تمام عالم روحانى بشوند، تمام عالم به عالِم قدس نزدیک بشوند. اسلام براى نجات مردم بشر آمده است که از این علایق جسمانى آنها را رها کند و به روحیات برسد.» ( صحیفه امام، ج 6، ص 467 و 468)
و یا در جایی دیگر با اشاره به اعلام پیوستگی با اقلیت های مذهبی بیان فرمودند:
ما پیوستگى خودمان را به اقلیتهاى مذهبى اعلام مى کنیم. ما برادرى خودمان را به برادران اهل سنت اعلام مى کنیم. دشمنان اسلامند که مىخواهند ما را با برادرهاى خودمان مختلف [دارای اختلاف و تفرقه] کنند... حضرات آقایان! همه ما مسئول هستیم. روحانیون در درجه اولِ مسئولیت هستند. روحانیون باید بروند در بلاد و در جاهایى که دوردست است لازم است که بروند در دهات و قصبات و اعلام کنند مسائلى را که ما مى گوییم. در جاهاى دورافتاده ممکن است که یک اغفال هایى باشد، یک تبلیغات سوئى باشد. اینها در مراکزِ مثل تهران یا سایر بلاد عظیم نمى توانند تبلیغات خلاف بکنند، لکن در قرا و قصبات دورافتاده، یک حرفهاى غیر ظاهر مى زنند، غیر صحیح مىزنند؛ مثلًا مى گویند که اقلیتهاى مذهبى در حکومت اسلام باید از بین بروند! این خلاف اسلام است. اسلام اقلیتهاى مذهبى را احترام گذاشته است؛ اسلام اقلیتهاى مذهبى را در مملکت ما محترم مى شمرد.» ( صحیفه امام، ج 6: ص 83)
طبق آن چه در گفتار و سخنان امام خمینی آمده است اساساً رفتار با اقلیت ها و به ویژه اهل کتاب در نظام سیاسی دینی، بر طبق قانون عدالت و انصاف است. ایشان در پاسخ به پرسشی راجع به اقلیت های مذهبی در آینده ایران و عصر حکومت دینی می گویند:
«اقلیت های مذهبی در آینده آزاد هستند و در ایران در رفاه زندگی خواهند کرد و ما با آنها با کمال انصاف و مطابق با قانون عمل خواهیم کرد. آنان برادران ایرانی ما هستند ، آنان هم از شاه و دار و دسته اش به تنگ آمده اند.» (صحیفه امام، ج 5، ص 401)
منابع:
صحیفه امام خمینی
شریف لک زایی، مردمسالاری دینی و حقوق اقلیت ها در نظریه سیاسی امام خمینی
به نقل از پرتال امام خمینی