به گزارش خبرنگار مهر در زاهدان، بارندگی های اخیر و جاری شدن سیلاب ها در کشور افغانستان موجب شد تا بخشی اندکی از حق ایران که در پشت موانع و سدهای بتنی انباشته شده بود در مسیر هیرمند سرازیر شود و با رساندن خود به هامون، مردم این سرزمین تفدیده را شاد و امید به زندگی را  در دل کشاورزان سیستانی زنده کند.

خاطراتی که خشک شد

تالاب هامون با وسعت 560 هزار هکتار و ظرفیت آبی 10 میلیارد متر مکعب در طی سالیان گذشته خوان نعمت و برکت برای مردم سیستان گسترانیده بود که متاسفانه با کم شدن حجم ورودی آب هیرمند و نامهربانی طبیعت و همسایگان شرقی این خوان گسترده نیز جمع شد و دست بسیاری از مردمان سیستان از این سفره با برکت کوتاه شد.

دریاچه هامون و وسعت نیزار های آن که روزگاری بیش از 120 هزار راس گاو سیستانی را در خود جای داده بود و نقش اساسی در تعلیف این دام ها داشت با خشکسالی و زرد شدن نیزارها حیات را از دامداران گرفت و سفره نعمت و برکت را در بین خانواده های روستایی برچید.

بیش از پنج هزارخانواده و بانوی هنرمند سیستانی که روزگاری با گره زدن نخ و حصیر آثار دستی خود را برای زینت منازل شهری و تامین تکه ای نان به نمایش می گذاشتند با خشکیدگی هامون زندگی آنها هم گره خورد و صنعت پر افتخار حصیر بافی را به نابودی کشید.

هامون که همچون دریایی بی منت سالیانه بیش از 12 هزار تن ماهی را به بیش از سه هزار خانواده صیاد و ساکنان اطرافش هدیه می کرد با ترک خوردن خاکش همه را خانه نشین کرد و مرگ ماهیانش موجب بیکاری بیش از 15 هزار صیاد شد.

هامون مهمان نواز علاوه بر ارزانی تمامی برکات و نعماتش، میزبان مهربانی برای پرندگان مهاجر بود و شاید از همین رو سالیانه بیش از یک میلیون پرنده بر پهنه زیای این دریاچه آشایانه می ساختند اما خشکسالی این میهمانان را نیز فراری داد و امید به زندگی از این دریاچه پر کشید.

روستاهایی که روزی به دلیل انباشت خرمن های گندم و جو به سختی از کوچه های آن می شد عبور کرد در حال حاضر جای خود را به تلی خاک و ماسه داده است و مسئولان را در برابر این بحران مستاصل کرده است.

حال با جاری شدن سیلاب و ناتوانی همسایگان در مهار آن باری دیگر لبان ترک خورده هامون خیس و امید در سیستان جاری شده است، امیدی که مردم انتظار دارند تا این خاطرات خشکیده باری دیگر احیا شود.

هامون تشنه است

مدیر کل محیط زیست سیستان و بلوچستان با ابراز خرسندی از روند جاری شدن آب در هیرمند اظهار داشت: هامون سال ها است که تشنه است و بهتر است که در حال حاضر برای رفع این عطش و سیراب سازی زمین های ترک خورده کشاورزان آبگیری هامون در اولویت نخست قرار گیرد و سپس به سمت چاه نیمه چهارم رها سازی شود.

خسرو افسری در گفتگو با مهر با بیان اینکه طبق برآورد اولیه  کمتر از 10 درصد پهنه 560  هزار هکتاری هامون آبگیری شده است  افزود: هر چند که این میزان در مقایسه با وسعت 400 هزار هکتاری هامون در داخل خاک ایران بسیار اندک است اما روزنه ای از امید را در دل مردم این منطقه زنده کرده است.

وی با تاکید بر اینکه باید با برنامه ریزی لازم از این میزان آب موجود حفاظت کرد ادامه داد: آبگیری هامون به کاهش آثار مخرب زیست محیطی از جمله کمتر شدن غبار و ریزگردها در منطقه منجر می شود و این اتفاق برای ساکنان این منطقه بسیار میمون و مبارک است.

وی ادامه داد: یکی ازبزرگ ترین مشکلاتی که از طرف تالاب هامون ایجاد شده، این نکته است که به دلیل خشک بودن آن، با بروز کوچک ترین باد و طوفانی ریزگردها به حرکت درآمده و در هوا معلق می شوند.

سیلاب حق آبه دریاچه هامون نیست

افسری با بیان اینکه سیلاب نمی تواند حق آبه تالاب محسوب شود ادامه داد: در صورتی که کشور دوست و برادر افغانستان به معاهده خود در رابطه با میزان حق ابه تالاب هامون عمل کرده و به مفاد این قرار داد متعهد باشد و طبق جدول زمانبندی نسبت به رها سازی  آب اقدام کند بسیاری از مشکلات منطقه رفع شده و حتی آثار و برکات آن برای افغانستان نیز مشهود خواهد بود.

وی بیان داشت: وجود کانون های گردو غبار نه تنها برای ایران بلکه برای مردم افغانستان نیز زیان بار و تهدید کننده است و لذا همکاری این کشور می تواند راه حلی برای کمک به همه مردمان و محیط زیست جهانی باشد.

وی گفت: در صورتی که افغانستان حق آبه هامون را رعایت کرده و نسبت به برخورداری حق ایران احترام بگذارد می توان امیدوار بود که حیات باری دیگر در این تالاب بین المللی جان بگیرد و این دریاچه بین المللی باری دیگر احیا شود.

رعایت حقوق هامون

با جدا شدن افغانستان از خاک ایران در سال ۱۸۵۷ میلادی به موجب معاهده پاریس، مسئله حقابه رودخانه هیرمند به یکی از مسائل مهم سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی دو کشور مبدل شد.

 پس از شکست مذاکرات متعدد میان سران حکومتی ایران و افغانستان در سال‌های ۱۳۰۹ و ۱۳۲۷ با مداخله سه کشور آمریکا، کانادا و شیلی، قراردادی در سال ۱۳۵۱ میان سران حکومتی دو کشور در کابل منعقد و مقرر شد در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد.

پیش از امضای این معاهده همواره کشمکش‌هایی بر سر چگونگی استفاده از آب هیرمند میان افغانستان و ایران وجود داشت و دو طرف با امضای این معاهده خواستند تا بر این مشکل نقطه پایان بگذارند.

از اواخر دهه ۱۳۷۰ و همزمان با کاهش نزولات جوی و حاکم‌ شدن شرایط خشکسالی بر سیستان، میزان ورودی آب هیرمند به هامون به طور مرتب کاهش یافت.

به دلیل عدم حاکمیت و دولتی مقتدر در افغانستان ساخت سد کجکی با ظرفیت ۱۸۰۰ میلیون مترمکعب بر روی هیرمند و نصب و به‌ کارگیری انواع پمپ در مسیر رودخانه هیرمند جهت کشت خشخاش توسط کشاورزان افغانی، خشک شدن دریاچه هامون که هفتمین تالاب بین‌المللی جهان است را در پی داشته است.

به گفته مدیر کل حفاظت از محیط زیست سیستان و بلوچستان برای احیا و زنده نگاهداشتن تالاب بین المللی هامون و احترام به زیست و حقوق همه انسان ها تنها کمی نیاز به رعایت حقوق از طرف کشور همسایه است.

..........................

گزارش: بابک رحیمیان