_____________________________________________
عضو
هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این‌که قرآن کریم یکی از
مبانی مهم آزادی را تعقل و تفکر دانسته است، گفت: در اندیشه علامه جوادی
آملی، آزادی با عنصر تفکر که موجب کشف حقایق عالم و اعمال صالحه بر مبنای
آن میشود، پیوند عمیق دارد.
شریف لک‌زایی، عضو
هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی
ایران (ایکنا)، ضمن بیان این مطلب در مورد رابطه میان آزادی و عدالت در
اندیشه سیاسی آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی گفت: آزادی و عدالت، دو مفهوم
فربه در مباحث فلسفه سیاسی هستند و هیچ‌گاه رو در روی هم قرار نمی‌گیرند؛
نه به لحاظ عملی و نه به لحاظ عملی. نمی‌دانم که در اندیشه غربی چگونه این
دو را در کنار هم قرار نمی‌دهند و فکر می‌کنند که این دو در تقابل هم
هستند، ولی به لحاظ تئوری و حتی در مباحث آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی
استنباط میشود که این‌ها در تقابل هم نیستند.
وی افزود: عدالت،
مفهوم گسترده‌ای دارد که اگر با همین عنوان تعریف شود که «هر چیزی در جای
خود قرار گیرد»، آزادی در واقع بخشی از عدالت میشود که باید در جای خود
قرار گیرد، وقتی آزادی محقق میشود طبیعتاً بخشی از عدالت محقق شده است. با
توجه به گستردگی که بحث عدالت دارد، به خصوص بحث عدالت فرهنگی ـ سیاسی که
بیشتر در حوزه آزادی‌های سیاسی و اجتماعی قرار می‌گیرد، تحقق این امر بخشی
از عدالت محسوب میشود.
لک‌زایی در ادامه سخنانش اظهار کرد: این دو
مفهوم هیچ‌وقت رو در روی هم نیستند و آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی هم بحثی
در این مورد دارند، ایشان نکته‌ای را مطرح می‌کنند که برخی از اندیشمندان
این‌گونه می‌گویند که این عدالت است که قیدی برای آزادی است، اما نکته این
است که عدالت چگونه و توسط چه کسی تعریف و ترسیم میشود. در این بحث ایشان
این نکته را مطرح می‌کنند که عدالت هم باید عدالتی باشد که مورد تأیید
باشد؛ یعنی در اینجا هم بحث وحی و شریعت را مطرح می‌کنند و معتقدند که
چنین عدالتی است که می‌تواند به آزادی، قید بزند و آن‌را محدود کند.
وی
اذعان کرد: بنابراین در این قسمت دغدغه‌ای وجود ندارد که این‌ها روبه‌روی
هم قرار گیرند، بلکه بیشتر در حوزه گستره، قلمرو و محدودیت‌ها می‌توان در
این باره صحبت کرد و به نظر می‌رسد که به هر مقدار که در جامعه، به لحاظ
اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مدنی، آزادی محقق شود و به هر اندازه که انسان در
درون خود آزادی (آزادی از شهوت‌ها و هوی و هوس‌ها) را محقق کند، به عدالت
نزدیک‌تر شده یا بخشی از عدالت را در وجود خودش و در بیرون و عرصه اجتماع
محقق کرده است.
نویسنده کتاب «آزادی و دانش» در ادامه سخنانش اظهار
کرد: دغدغه آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی در بحث آزادی، تفسیر آزادی است. جهت
تفسیر مختلف است و ایشان بیان می‌کنند که دو دیدگاه، مکتب و جهانبینی
الهی و مادی در اینجا وجود دارد؛ جهانبینی الهی چون معتقد است جهان دارای
مبدأ و معادی است و انسان با توجه به روح الهی که دارد به عنوان مسافری است
که وارد عالم میشود و عالمی را پیش رو دارد و به هر حال با مفارقت روح از
این تن خاکی وارد عوالم دیگر خواهد شد، آزادی را در حدود شرع محدود
می‌کند.
مؤلف کتاب «آزادی» در ادامه سخنانش تصریح کرد: جهانبینی
الهی با جهانبینی مادی خیلی فرق دارد که فکر می‌کند همه وجود و همه حقیقت
انسان در همین عالم مادی خلاصه میشود؛ بنابراین هیچ حقیقتی جز ماده و بدن
نیست و حیات انسان محدود به مرگ است. این دو بینش دو تفسیر راجع به آزادی
به دست می‌دهد که اندیشه مادی، رهایی از همه قیود دینی را آزادی می‌داند،
اما تفکر الهی صیانت از همین حدود دینی را برای انسان کمال و سعادت می‌داند
و اختیار و آزادی را امری تکوینی به شمار می‌آورد و انسان را در برگزیدن
آن‌ها آزاد می‌بیند؛ لذا از نظر آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی در جهانبینی
توحیدی، آزادی به معنای رهایی نیست و انجام هر عمل حیوانی به معنای بردگی
است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد:
بنابراین در این صورت انسان به نوعی از قید خرد خود رها میشود و در مقابلش
به زنجیر اسارت هوای نفس گرفتار میشود. از نظر آیت‌الله‌العظمی جوادی
آملی چنین انسانی آزاد نیست و اسیر هوای نفس خود است؛ بنابراین دو تفسیر از
آزادی براساس مبنای جهان بینی ارائه میشود که مبانی اتخاذ شده اندیشمند
طبیعتاً مهم است و او را به سمتی هدایت می‌کند که نتایج خاصی را در بحث
آزادی اتخاذ بکند.
نویسنده کتاب «بررسی تطبیقی نظریه‌های ولایت
فقیه» تصریح کرد: آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی بحثی را با عنوان «آزادی
محمود و رهایی مذموم» مطرح می‌کنند و معتقدند که آزادی محمود در پرتو
تعالیم آسمانی متجلی است و رهایی مذموم در پذیرش قوانین انسانی بشری است و
به خصوص بحث تفکر و عقل در فهم آزادی در نظرشان خیلی مهم است و ایشان در
مفهوم آزادی حقیقی و کاذب این‌گونه می‌فرمایند: «آزادی در حیات انسانی
نباید با فساد و تبهکاری و بی بند و باری مشتبه شود، چنان‌که غالباً در
مفهوم آن این مغالطه و اشتباه صورت می‌گیرد. آزادی با عناصری چون تفکر که
موجب کشف حقایق عالم و اعمال صالحه بر مبنای آن میشود، همچنین با دعوت به
امور خیر، حفظ منافع و مصالح دیگران و رعایت نظم و قانون عقلایی پیوند عمیق
دارد؛ پس آزادی حقیقی در اراده و عمل زمانی واقعیت پیدا می‌کند که برمبنای
تفکر و تعقل باشد، اما اگر اساس آن امیال و خواسته‌های نفسانی باشد، آزادی
کاذب است. قرآن یکی از مبانی مهم آزادی را تعقل و تفکر دانسته است».
این
محقق و نویسنده کشورمان اذعان کرد: آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی از منظر
حکمت متعالیه معتقدند که آزادی یک مفهوم مقول به تشکیک و دارای مراتب است
که ایشان در مباحث خودشان مراتب و مراحل آن‌را ترسیم می‌کنند و به‌خصوص
دعوت به خیر، تأکید بر تعقل، حفظ منافع و مصالح دیگران و رعایت نظم و قانون
عقلائی را در مختصات آزادی ذکر می‌کنند. این‌ها مباحث تازه‌ای است که
تاکنون مشاهده نکرده‌ام.
وی در بخش دیگری از سخنانش در مورد اصطلاح
«سیاست متعالیه» از منظر حکمت متعالیه اذعان کرد: طرح پژوهشی در پژوهشکده
علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصویب شد که از سال 1383
توسط بنده با عنوان «وجوه سیاسی حکمت متعالیه» مطرح شد، براساس این طرح
قرار شد وجوه سیاسی ـ اجتماعی این فلسفه اسلامی را استخراج و ارائه کنیم،
این طرح انجام شد و مجموعه مقالاتی توسط اندیشمندان و محققان ارائه شد و در
جلد اول «سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه» منتشر شد.
وی افزود:
همان موقع نشست‌هایی پیشنهاد و طراحی شد که به عنوان بزرگ‌ترین حکیم
متعالیه معاصر با آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی گفت‌وگویی صورت گرفت و ایشان
پذیرفت و نشست‌هایی در این زمینه برگزار شد. چند نشست با ایشان برگزار شد
که در جلد اول سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه منتشر شد و دو نشست هم
در جلد سوم این مجموعه کتاب به زودی منتشر میشود.
لک‌زایی اظهار
کرد: ما می‌خواستیم همایشی را در سال 1387 برگزار کنیم، در یکی از نشست‌ها
که خدمت آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی رسیدیم، این سؤال از ایشان مطرح شد که
همایش را با چه عنوانی نامگذاری کنیم؟ چون تا آن موقع عنوان همایش، «وجوه
سیاسی حکمت متعالیه» بود، ایشان فرمودند: همایش «سیاست متعالیه از منظر
حکمت متعالیه» که عنوان همایش همین انتخاب شد.
وی در پایان سخنانش
گفت: چهار جلد مجموعه مقالات که منتشر شده با همین عنوان است. دفتر
گفت‌وگوها و نشست‌ها که یک جلد آن منتشر شده و دو جلد آن در دست انتشار است
هم با همین عنوان خواهد بود. تحقیقات مستقل دیگری هم وجود دارد که با این
عنوان نامگذاری نشده که از آن جمله می‌توان به «مفهوم‌شناسی حکمت متعالیه
سیاسی، فلسفه اخلاق متعالیه و مقدمه‌ای بر حکمت سیاسی متعالیه» اشاره کرد.
مطالب مرتبط
اندیشه سیاسی علامه جوادی آملی سرشار از مباحث قرآنی است
علامه جوادی آملی به تبیین مسئله «آزادی» برمبنای حکمت متعالیه پرداخته‌اند
علامه جوادی آملی سنت الهی را مبتنی بر آزادی انسان‌ها می‌دانند
العلامة جوادی آملی یری السنة الإلهیة مبنیة علی حرّیة الإنسان