امام موسی صدر

وی در ابتدای سخنانش گفت: بسیار خوشوقتم از توفیقی که دست داد که در چنین مجمع عظیم و باشکوهی یادی کنیم از این اسوه حسنه اخلاق و وحدت و تقریب بین ادیان و مذاهب. تشکر می‌کنیم از خانم صدر و همچنین پژوهشگاه تبلیغات اسلامی که این جلسه را مهیا کردند. قران کریم بیان می‌دارد که اگر خدا می‌خواست همه مردم را امت واحد قرار می‌داد. و اراده خداوند به این مسئله تعلق نگرفته. بلکه مردم را به صورت امت‌ها و ملت‌ها و قبایل قرار داده. این اختلافی که میان امت‌ها و ملت‌ها هست دو گونه می‌تواند باشد. یکی اینکه در برابر هم به جدال و تخاصم بپردازند و دیگر اینکه به تعبیر امام موسی صدر رقابت سازنده داشته باشند و وسیله ای باشد برای ترقی و تعالی. خداوند می‌فرماید همواره انسان‌ها با هم در اختلاف به سر می‌برند مگر آن‌هایی که مورد رحمت خدا هستند و روحیه رحمانی دارند. و کسانیکه روحیه رحمانی دارند کسانی هستند که اختلافات میان خودشان را وسیله رشد و ترقی و تعالی قرار می‌دهند. اما کسانی که ابدالدهر می‌خواهند در جهل مرکب بمانند، همواره خودشان را در سفیدی می‌بینند و دیگران را در سیاهی محض و اظهار می‌دارند، هم متعصبین شیعه و هم متعصبین تکفیری‌ها، که جمع میان سفیدی و سیاهی نمی‌شود. اما هیچ یک از رجال تقریب چنین تعریفی از تقریب نکرده‌اند.

وی ادامه داد باید تلاش کنیم که خوبان هر مذهب و هر فرقه و هر ملتی را شناسایی کنیم و با هم متحد شویم. این خواسته رجال تقریب است. آن‌هایی که مخالف تقریب‌اند می گویند فقط ما مسلمان واقعی و نور هستیم. دیگران همه سیاهی مطلق‌اند. قرآن می‌گوید حتی اهل کتاب هم یکسان نیستند. بعضی از آنان هستند که شب‌ها بیدار می‌شوند و آیات خدا را تلاوت می‌کنند و نماز می‌خوانند. حالا که در تمام ادیان و مذاهب افراد خود و بد هستند، ما بایستی به تعبیر امام موسی صدر خوب‌ها دور هم جمع شویم و علیه دشمنان خدا بجنگیم. این کاری بود که امام موسی صدر در میان همه اختلافاتی که میان فرقه‌های فراوان وجود داشت وحدت ایجاد کردند.

جایگاه امام موسی صدر در میان بزرگان اهل سنت

این استاد حوزه به دیدار خود با امام موسی صدر نیز اشاره کرد: در سال 1352 سفری به لبنان داشتم. در آنجا در ضمن دیداری که با امام موسی صدر داشتم، ایشان دستور دادند کتاب‌هایی که بنده به صورت قرآن و طبیعت برای جوانان داشتم برای استفاده در مدارس لبنان به عربی ترجمه شود. بعداً متوجه شدند که بنده عازم سفر مصر هستم و علاقه مندم که دانشگاه الأزهر و دارالتقریب و مجمع البحوث الاسلامیه را ببینم. ایشان به مجمع البحوث الاسلامیه مصر تلفن کردند. زمانی که به مصر رفتم دیدم از طرف مجمع برای استقبال ما آمدند و حدود ده روز از ما پذیرایی کردند. آنجا بود فهمیدم که امام صدر چه احترام و عظمتی در میان شخصیت‌های الازهر دارند. ایشان در نوشته‌هایشان بیان کردند که این فکر تقریب را ابتدا از پدرشان دارند. پدرشان که یکی از مراجع بودند و مسئولیت حوزه را به عهده داشتند ایشان کتابی را به نام لواء الحمد نوشتند که که احادیث مشترک بین مذاهب اسلامی را جمع کرده‌اند که کار بسیار مهمی بوده. وقتی که پدر امام موسی صدر متوجه تأسیس دارالتقریب مصر شدند نامه بسیار جالبی به دارالتقریب مصر نوشتند  و بیان کردند که من عبارتی را پیدا نمی‌کنم که بیانگر شعف و علاقه من به این ایده تقریب باشد.

وی ادامه داد: کمالات و کارهای امام موسی صدر باعث می‌شود آیت الله سید عبدالحسین شرف الدین وصیت کنند که جانشین من امام موسی صدر باشند و می دانیم که علامه شرف الدین هم از قبل از تأسیس دارالتقریب یکی از منادیان مهم تقریب بودند. ایشان به مصر رفتند و با مقامات الازهر دیدارها و ملاقات‌هایی داشتند که در کتاب المراجعات آمده است. این کتاب نمونه ادب در کلام و نگارش است و این نکته بسیار مهمی است. افرادی که می‌خواهند مذهبشان را تبلیغ کنند باید از چنین شخصیت‌هایی یاد بگیرند که چگونه با اخلاق و ادب مذهب اهل بیت را معرفی کنند. این نمونه ای است از موفقیت تبلیغ و گفتگوی سازنده. ملاحظه می‌کنیم که امام موسی صدر سال‌ها شاگردی مراجع قم و نجف را داشتند. امام موسی صدر بیان می‌کنند که ما وظیفه داریم راه ناتمام سید جمال الدین اسدابادی را دنبال کنیم. شهید سید محمدباقر صدر هم در سخنرانی‌هایشان گفته‌اند من تمام عمرم را وقف وحدت مذاهب اسلامی کرده‌ام. و در کتاب‌هایشان ملاحظه می‌کنیم که چگونه ارا و نظریات همه مذاهب را به خوبی و با احترام بیان کرده‌اند.

راه حل امام موسی صدر در تقریب گفتگو و شناخت مستقیم است

حجت الاسلام بی آزار شیرازی اظهار کرد: راه حل عملی تقریب در روش امام موسی صدر مسئله گفتگوست. مسئله شناخت مستقیم است. متاسفانه ما شناخت مذاهب را از نوشته‌های مخالفان به دست می‌آوریم و چیزهایی را علیه دیگران مطرح می‌کنیم و با نفی دیگران می‌خواهیم خود را اثبات کنیم اما این روش نتیجه نداده است. نتیجه این شده که چگونه استعمارگران به دست افراطگرایان فرقه‌ها همواره مشغول فحاشی هستند و کارشان نتیجه ای جز اختلاف دائم ندارد. اما امام موسی صدر در لبنان نامه بسیار مؤدبانه و اخلاقی به مفتی بزرگ اهل سنت لبنان می‌نویسند و ایشان را دعوت می‌کنند که کاری کنیم که با هم اتحاد برقرار کنیم. مسلمانان به جای جنگ با یکدیگر با هم یکی باشند. و روش‌های جالبی را با ادب بیان کردند و می گویند این موضوع تازه ای نیست و در زمان ما شخصیت‌هایی مانند شیخ شلتوت و آیت الله بروجردی و آیت الله شرف الدین و دیگران در راه وحدت گام برداشته‌اند و سعی کرده‌اند مسلمانان را به یکدیگر بشناسانند. جالب است که ملاحظه می‌کنیم مفتی اهل سنت لبنان به نامه امام موسی صدر چه پاسخ زیبایی می‌دهد و آنگاه امام موسی صدر به مصر می‌روند. در آنجا با شخصیت‌های مهم الازهر گفتگو می‌کنند. با شیخ جامع آن روز الازهر، دکتر فحام، گفتگوی دوستانه ای به عمل می‌آورند. گفتگویی که توأم با اخلاق است. همین گفتگو اثرات فراوانی می‌گذارد و باعث می‌شود برای اولین بار شیخ الازهر به همراه چند شخصیت دیگر به ایران و قم بیایند و با علمای بزرگ شیعه در ایران دیدارهای جالب داشته باشند. این‌ها یکی از ثمرات دیدار دوستانه امام صدر با دکتر فحام است.

وی ادامه داد: در زمان شیخ فحام تلاش گسترده ای صورت گرفت که فتوای تاریخی شیخ شلتوت را بشکنند. از ایشان خواستند فتوایی علیه فتوای شیخ شلتوت اعلام کند اما همین دوستی که امام صدر برقرار کردند باعث شد که ایشان جواب دندان شکنی به مخالفین بدهد. ایشان در نامه‌اش نوشت که شلتوت استاد من در فقه و ادبیات و تفسیر بوده. من چگونه می‌توانم فتوای استاد خودم را لغو کنم.

امام موسی صدر با گفتگو فقه شیعه را در قانون مصر ثبت کرد

وی بیان کرد: امام موسی صدر در مجمع البحوث الاسلامی قاهره شرکت می‌کنند. این مجمع، جمعی است در کنار الازهر که از زمانی که فقه مقارن در الازهر دایر شد و فقه زیدی و امامی هم جزو فقه مقارن قرار گرفت و نتایج بسیار خوبی گرفتند و بسیاری از سوتفاهم ها برداشته شد. در کنار الازهر مجمع البحوث را تأسیس کردند که روی فقه تقنینی کار کنند. فقه تقنینی مصر را بازنگری کنند و آن را با نظریات مذاهب بازخوانی کنند و به دور از تعصب هر کدام از آرا را که دلیلش قوی تر بودند برگزینند. در این میان موفق شدند ابتدا چند قانون خانواده را تغییر دهند. برخی از این قوانین را خود شیخ محمود شلتوت به تصویب رساند. بعد از وی در زمان‌هایی که امام موسی صدر عضو این مجمع شدند در حدود پنجاه قانون از قوانین مصر و به تبع آن سایر کشورهای اسلامی تغییر کرد و مطابق فقه اهل بیت شد. این، ثمره دیدارهای سازنده امام صدر و اخلاق و گفتگوی بسیار عالی ایشان است.

بی آزار شیرازی تأکید کرد: وظیفه ما این است که خودمان را مانند امام صدر معرفی کنیم. اگر خودمان را خوب معرفی کنیم ثمرات فراوانی خواهد داشت. ملاحظه می‌کنیم که در این جلسات امام صدر چگونه شرکت می‌کنند و یکی از پیشنهاداتی که به مجمع البحوث می‌دهند حل اختلافات مسلمانان در عید فطر است. ایشان مسئله وحدت آفاق را مطرح می‌کنند که نظر بسیاری از اهل سنت و مراجع شیعه است و آن را مورد برسی قرار می‌دهند و نظر امام صدر را می‌پذیرند و تصویب می‌کنند و می گویند این پیشنهاد متناسب با مسئله وحدت است. ملاحظه می‌کنیم که چگونه امام موسی صدر با سران کشورها دیدار می‌کنند. چرا که می‌دانند الناس علی دین ملوکهم. اگر بتوانند در آنان تغییر ایجاد کنند مردم هم تغییر می‌کنند. ایشان هم با علما و هم سران کشورها دیدار داشتند و در این دیدارها اثرات بسیاری گذاشتند.

وی افزود: در فقه تقنینی ملاحظه می‌کنیم که فقه عترت چه درخشش جالبی پیدا می‌کند. در حالی که بسیاری فکر نمی‌کردند شیعه فقه مدونی داشته باشد. در اینجا حدود بیست قانونی را که مطابق با فقه اهل بیت تغییر پیدا کرده است فهرست کرده‌ام که در قم مجدداً منتشر شده است. و این‌ها همه از ثمرات ملاقات‌های سازنده امام موسی صدر است.

وحدت علمای لبنان نتیجه تلاش امام موسی صدر

وی در پایان گفت: نتیجه مسئله ای که امام موسی صدر درباره وحدت مطرح کرده‌اند، تجمع علمای لبنان است. اینان پشت سر هم نماز می‌خوانند و بسیاری از مسائل را براساس این قاعده فقهی حل کرده‌اند. و به مشترکات میان مذاهب عمل می‌کنند. این تجمع علمای لبنان می‌تواند الگو باشد. الان در ایران متأسفانه این مشکل را داریم که برای نماز خواندن با هم مشکل داریم. ما می‌توانیم این اختلافات را برچینیم. که بتوانیم ید واحدی در برابر دشمنان باشیم. امروز می‌بینیم که استعمارگران چطور فرقه‌ها و عقاید افراطی را حمایت می‌کنند و برایشان تریبون فراهم می‌کنند اما امام موسی صدر را که تمام ادیان را به وحدت فرامی خواند پنهان نگاه می‌دارند. امیدواریم که هرچه زودتر ایشان را زیارت کنیم و از اخلاق نیکشان استفاده کنیم.

****

به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، همایش گفت وگو برای زندگی: بررسی تجربه امام موسی صدر روز چهارشنبه، 28 بهمن 1394، با حضور نمایندگان ادیان و مذاهب در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در قم برگزار شد.

همایش گفت وگو برای زندگی: بررسی تجربه امام موسی صدر با پرسش و پاسخ به پایان رسید. در این بخش که تمام سخنرانان در آن حاضر بودند سؤالات مختلفی مطرح شد که هر کدام از سخنرانان به تناسب به آن‌ها پاسخ دادند.

حجت الاسلام دکتر بی آزار شیرازی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان روش تبلیغی و گفتگویی امام موسی صدر را نهادینه کرد، پاسخ داد: قرآن کریم بهترین رهنمودها را به ما داده است. در سوره آل عمران 82 آیه برای گفتگوی پیامبر با جمع مسیحیان نازل شده که در این آیات گفتگو و جدال «بالتی هی احسن» پیامبر را مشاهده می‌کنیم. امام موسی صدر هم به این رهنمود توجه کردند. بدون جدال و ستیز و با گوش دادن به صحبت‌های دیگران می‌توانیم این مسائل را به بهترین وجه در جامعه پیاده کنیم.

حورا صدر، مدیر مؤسسه امام موسی صدر در مورد اینکه حضور در کنفرانس‌های کشورهای اسلامی چقدر می‌تواند در معرفی عقیده امام موسی صدر مؤثر باشد، گفت: می‌توانیم از سیره عملی خود ایشان الهام بگیریم که چگونه در مجامع علمی مذاهب دیگر شرکت کردند. ایشان سیره ای از خودشان نشان دادند که نسبت به خودشان اعتماد را جلب کردند. در طول فعالیت هدفشان این بود که فاصله‌ها را کم کنند. اگر نیت سلامت باشد انشالله موفق خواهد بود.

ماموستا ملاقادری راز ماندگاری اندیشه امام موسی صدر را با وجود حضور شخصیت‌های مختلف در جهان اسلام سه موضوع می‌دانست: تواضع، اعتماد به مخاطبان و اعتماد به حرف‌های خود. این سه مسئله مواردی بودند که توانستند اندیشه ایشان را تا امروز و آینده محفوظ بدارند.

از کشیش نرسیسیانس سؤال شد آیا امکان دارد در این عصر هم شاهد دعوت از علمای شیعه و سنی برای سخنرانی در کلیسا باشیم؟ وی در پاسخ جمله ای از انجیل خواند که آن طور که می‌خواهید با شما رفتار کنند رفتار بفرمایید. و سپس افزود: اگر این قانون طلایی انجام شود وحدت مطمئنتا اتفاق می‌افتاد. اگر همدیگر را به همان صورت که هستیم، بپذیریم محبت و یکرنگی برقرار خواهد شد. اگر امام صدر مورد تأیید همه قرار گرفت به دلیل خضوع و محبتی بود که نسبت به ادیان داشتند. انشالله که همیشه پیرو چنین رهبرانی باشیم و نسبت به یکدیگر شکیبایی نشان دهیم و خضوع و فروتنی داشته باشیم. هماطنور که عیسا مسیح نسبت به شاگردانش نشان داد. یعنی آمادگی داشته باشیم که همیشه به یکدیگر خدمت کنیم و فروتنی داشته باشیم و همدیگر را به همان صورت بپذیریم.

سپس حورا صدر توضیحاتی درمورد فعالیت‌های مؤسسه بیان کرد.

از کشیش نرسیسیان سؤال شد پیامبر اکرم برای اخلاق آمده‌اند. حضرت مسیح نیز دعوت به اخلاق می‌کنند. آیا اخلاق نمی‌تواند محور مشترک گفتگوی اسلام و مسیحیت باشد؟ جامعه مسیحیت در این باره چه گام‌هایی برداشته‌اند؟

وی پاسخ داد: اصل مشترک بین ادیان محبت است. اگر نسبت به یکدیگر همیشه محبت نشان بدهیم و صبور باشیم، تمام شریعت پیامبران را انجام داده‌ایم. براساس همین اصل گفتگوهای بین اسلام و مسیحیت برقرار است؛ از طریق شورای جهانی کلیساها و سازمان فرهنگ و ارتباطات. این گفتگوها بیشتر براساس مشترکات بین ادیان برقرار است و سعی می‌شود کدورت‌ها و سوتفاهم ها را رفع کند و خدا را شاکریم که به نتایج بسیار خوبی رسیده‌اند.

ماموستا ملاقادری در مورد حضور زمینه لازم برای برگزارش همایش‌هایی درمورد امام موسی صدر در مناطق سنی نشین گفت: در خانواده صدر چند خصلت وجود دارد: مانند دانش، عقل، شجاعت، تواضع و دلسوزی. به نظرم هرکس با این ویژگی‌ها در همه جا پذیرفته می‌شود.

عبدالکریم بی آزار شیرازی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان از اندیشه‌های امام موسی صدر در حل بحران‌های امروز جامعه کمک گرفت، بیان کرد در جهان امروز مشکل تکفیری‌ها را داریم. تکفیری‌ها در واقع همان خوارجی هستند که در زمان حضرت امیر بودند. حضرت امیر قبل از اینکه با خوارج تکفیری بجنگند با آن‌ها گفتگو کردند. قرآن می‌فرماید و جاهدهم به جهاد کبیرا. یعنی با این افراد به وسیله قرآن جهاد کن. حضرت امیر این جهاد کبیر را با تکفیری‌ها زمان خود انجام دادند و ابن عباس را که متخصص قرآن بود برای گفتگو با خوارج فرستادند. گفته می‌شود در اثر این گفتگو دو سوم جمعیت از خوارج خارج شدند و یک سومشان به سپاهیان حضرت پیوستند. ما بایستی به این روش حضرت امیر توجه کنیم که تمام خوارج بالاجماع حضرت امیر را تکفیر کردند اما حضرت امیر آنان را تکفیر نکردند و مادامی که دست به اسحه نبردند حضرت هم دست به اسلحه نبردند. باید روش امام موسی صدر را که با گفتگو بسیاری از سوتفاهم ها را حل می‌کردند، در پیش بگیریم. درست است که عده ای دشمنند اما عده ای هم جاهل و بی اطلاع‌اند. اگر به طرف آنان برویم و صحبت کنیم بسیاری از سوتفاهم ها کنار می‌رود.

حاشیه نوشت:

ـ مراسم با کمی تأخیر آغاز شد اما در زمان مقرر به اتمام رسید.

ـ استقبال بسیار خوبی از برنامه صورت گرفت. به طوری که در اواسط برنامه مسئولان اجرایی مجبور به اضافه کردن صندلی شدند.

ـ بعد از پیام اسقف سرکیسیانس قسمتی از مستند روایت فتح با موضوع گفتگوی ادیان و مذاهب پخش شد که برخی از حاضران را تحت تأثیر قرار داد.

ـ تعدادی از علاقه مندان جوان امام موسی صدر از تهران به صورت گروهی در برنامه شرکت کردند.

ـ ویژه نامه مفصلی درمورد گفتگو آماده شده بود که به حضار اهدا می‌شد.

همایش «گفت وگو برای زندگی: بررسی تجربه امام موسی صدر» با همکاری پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامیِ دفتر تبلیغات اسلامی قم و مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، رروز چهارشنبه، ۲۸ بهمن ۱۳۹۴ از ساعت ۹ تا ۱۲ پیش از ظهر در سالن همایش پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، واقع در قم، ابتدای خیابان معلم برگزار شد.

امام موسی صدر، در تاریخ ۱۹ فوریه ۱۹۷۵ (۳۰ بهمن ۱۳۵۳)، در قالب خطبۀ موعظۀ آغاز روزه، در کلیسای کبوشیین بیروت سخنرانی به‌یادماندی و تاریخی‌ای با عنوان «ادیان در خدمت انسان» ایراد کرد. در این مراسم، که بزرگان مسیحیت لبنان در آن شرکت جستند، در بالا‌ترین سطوح سیاسی و دینی فرقه‌های مسیحی، و به عنوان نماد «گفت وگو و تعایش» از امام صدر تجلیل به عمل آمد. شارل حلو، رئیس‌جمهور اسبق لبنان، در این باره می‌گوید: «برای نخستین بار در تاریخ مسیحیت یک روحانی غیرکاتولیک در یک کلیسای کاتولیک و برای جمعی از مؤمنان در جایگاه موعظه سخن می‌راند. این اتفاق نه‌تنها اعجاب‌انگیز بلکه موجب تأمل و تفکر عمیق و درازمدت است.» اقدام بعدی امام دعوت از بزرگان مسیحیت برای ایراد خطبه‌های نماز جمعه بود، اما به سبب جنگ داخلی این برنامه تحقق نیافت.