در سال 1307 «سيد صدرالدين صدر» صاحب فرزندي شد كه بعدها با تلاش فراوان ضمن مبارزه با رژيم شاه و تلاش براي به ثمر نشستن انقلاب اسلامي در ايران، در اوج جواني به لبنان رفت و شيعيان اين منطقه را از رنج و مصائبي كه طي قرن‌ها بر آنان روا شده بود، رهانيد.
به گزارش خبرگزاري فارس، امام موسي صدر در روز 14 خرداد ماه سال 1307 هجري شمسي در شهر قم ديده به جهان گشود. پدر او آيت‌الله سيد صدرالدين صدر، جانشين مرحوم آيت الله شيخ عبدالكريم حائري، مؤسس حوزه علميه قم و از مراجع بزرگ زمان خود بود. جد پدري امام صدر آيت‌الله سيد اسماعيل صدر، جانشين مرحوم آيت‌الله ميرزا حسن شيرازي و مرجع مطلق زمان خود و جد مادري وي مرحوم آيت‌الله حاج آقا حسين قمي، جانشين مرحوم آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني و رهبر قيام مردم مشهد عليه رضا خان بود.
* شاگردي آيت‌الله بروجردي، امام خميني(ره) و سيد محسن حكيم
امام موسي صدر پس از اتمام سيكل اول و بخش مقدمات علوم حوزوي، در خرداد سال 1322 رسماً به حوزه علميه قم پيوست و طي مدتي كوتاه، ضمن بهره‌گيري از محضر حضرات آيات سيد محمد باقر سلطاني طباطبايي، شيخ عبدالجواد جبل عاملي، امام خميني و سيد محمد محقق داماد دروس دوره سطح را به پايان رسانيد. وي از ابتداي بهار سال 1326 وارد مرحله درس خارج شد و تا اواخر پاييز سال 1338 از مدرسين بزرگ حوزه‌هاي علميه قم و نجف كسب فيض كرد. اساتيد اصلي دروس خارج موسي صدر در قم، حضرات آيات سيد حسين طباطبايي بروجردي، محقق داماد، صدر و سيد محمد حجت و در نجف حضرات آيات سيد محسن حكيم، سيد ابوالقاسم خويي، شيخ حسين حلي و شيخ مرتضي آل ياسين بودند.
* سيد عباس موسوي از شاگردان برجسته امام موسي
امام موسي صدر دروس فلسفي را نزد حضرات آيات سيد رضا صدر و علامه سيد محمد حسين طباطبايي در قم و نزد آيت الله شيخ صدرا بادكوبه‌اي در نجف فرا گرفت. دوستان اصلي هم بحث امام موسي صدر را در قم، حضرات آيات سيد موسي شبيري زنجاني، شهيد دكتر بهشتي، سيد عبدالكريم موسوي اردبيلي و شيخ ناصر مكارم شيرازي و در نجف آيت الله شهيد سيد محمد باقر صدر تشكيل مي‌دادند.امام موسي صدر در طول زندگي حوزوي خود شاگردان برجسته‌اي را تربيت كرده است. معروف ترين آنان در ايران آيت‌الله شيخ يوسف صانعي در ايران و در لبنان شهيد عباس موسوي دبيركل سابق حزب‌الله است.
* اولين دانشجوي روحاني دانشگاه تهران
امام موسي صدر در كنار تحصيلات حوزوي، دروس دبيرستان خود را به اتمام رساند و در سال 1329 به عنوان اولين دانشجوي روحاني در رشته «حقوق در اقتصاد» به دانشگاه تهران وارد و در سال 1332 از آن فارغ التحصيل شد. امام موسي صدر قبل از عزيمت به نجف اشرف، از سوي علامه طباطبايي مسئوليت نظارت بر نشريه «انجمن تعليمات ديني» را بر عهده گرفت. وي همزمان با تحصيل در حوزه علميه نجف، به عضويت هيئت امناء جمعيت «منتدي النشر» در آمد و پس از بازگشت به قم ضمن اداره يكي از مدارس ملي اين شهر، مسئوليت سردبيري مجله تازه تأسيس «مكتب اسلام» را عهده دار شد. از مهمترين اقدامات امام موسي صدر در آخرين سال اقامت در شهر قم، تدوين طرحي گسترده براي اصلاح نظام آموزشي حوزه‌هاي علميه بود، كه با همفكري حضرات آيات دكتر بهشتي و مكارم شيرازي صورت گرفت.
* به دست گرفتن رهبري شيعيان لبنان در 31 سالگي
امام موسي صدر در اواخر سال 1338 و به دنبال توصيه‌هاي حضرات آيات بروجردي، حكيم و شيخ مرتضي آل ياسين، وصيت مرحوم آيت‌الله سيد عبدالحسين شرف‌الدين رهبر متوفي شيعيان لبنان را لبيك گفت و به عنوان جانشين آن مرحوم، سرزمين مادري خود ايران را به سوي لبنان ترك كرد. اصلاح امور فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي جامعه شيعيان لبنان از يكسو و استفاده از ظرفيت‌هاي منحصر به فرد لبنان جهت نماياندن چهره عاقل، عادل، انساندوست و با زمان مكتب اهل بيت به جهانيان از سوي ديگر، از اهداف اصلي اين هجرت بود.
* پرچمداري حركت گفتگوي اديان و تقريب مذاهب در لبنان
هدف استراتژيك امام موسي صدر آن بود تا طايفه شيعه لبنان را همسان ديگر طوائف، در تمامي عرصه‌هاي حيات سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي آن كشور مشاركت دهد. وي از اولين روزهاي هجرت به لبنان در زمستان سال 1338، با طرح شعار «گفت‌وگو، تفاهم و همزيستي»، پايه‌هاي روابط دوستانه و همكاري صميمانه‌اي را با «مطران يوسف الخوري»، «مطران جرج حداد»، «شيخ محي الدين حسن» و ديگر رهبران ديني مسيحي و اهل سنت آن كشور بنا نهاد. در طول حضور دو دهه امام صدر در لبنان، هيچ مراسم سرور يا اندوهي از شيعيان نبود كه امام صدر در آن شركت جويد و تني چند از فرهيختگان مسيحي و اهل سنت همراه وي نباشند.
* حمايت از بستني فروش مسيحي و فتواي صريح
حمايت جوانمردانه امام صدر از بستني فروشي مسيحي در اوايل تابستان سال 1341 در شهر صور، كه به فتواي صريح ايشان مبني بر طهارت اهل كتاب منجر شد، توجه تمامي محافل مسيحي لبنان را به سمت خود جلب كرد. در اواخر تابستان 1341 «مطران گريگوار حداد» به شهر صور آمد و از امام صدر براي عضويت در هيئت امناء «جنبش حركت اجتماعي» دعوت كرد. از اواخر سال 1341 حضور گسترده امام موسي صدر در كليساها، ديرها و مجامع ديني و فرهنگي مسيحيان آغاز شد. سخنراني‌هاي تاريخي امام صدر در ديرالمخلص واقع در جنوب و كليساي مارمارون در شمال لبنان طي سال‌هاي 1341 و 1342، تأثيرات معنوي عميقي بر مسيحيان آن كشور بر جاي نهاد.
* تأسيس جامعه مقاومت لبناني در برابر تجاوزات رژيم صهيونيستي
امام موسي صدر از سال 1343 و يك سال پيش از تأسيس جنبش فلسطيني فتح، در پي انديشه تبديل جامعه مصرفي لبنان به جامعه‌اي مقاوم در برابر تجاوزات آينده رژيم صهيونيستي برآمد. وي در بهار سال 1344 گروهي از جوانان مؤمن شيعه را به مصر اعزام كرد، تا در دوره‌اي شش ماهه فنون نظامي را فرا گيرند. با بازگشت اين جوانان كه اولين كادرهاي مقاومت لبنان بودند، عمليات ايذايي مشترك رزمندگان فلسطيني- لبناني در شمال فلسطين اشغالي آغاز شد. بخش اعظم نيروهاي رزمنده از جوانان شيعه لبنان و فرماندهي عمليات بر عهده رزمندگان فلسطيني بود. اين نوع عمليات مشترك تا اوايل سال 1972 ادامه يافت و اولين شهيد شيعه در عمليات ايذايي بر عليه رژيم صهيونيستي از جوانان شهر مرزي «ناقوره» بود كه در سال 1347 به شهادت رسيد.
* مؤسسه صنعتي جبل عامل كارگاه شكل‌گيري مقاومت لبنان
در مهر 1348 مؤسسه صنعتي جبل عامل يا كارگاه كادر سازي امام صدر رسماً آغاز به كار كرد. در پي بمباران شديد جنوب لبنان توسط رژيم صهيونيستي در سال 1349 و عدم واكنش مناسب دولت وقت، اعتصابي بي سابقه به دعوت امام موسي صدر لبنان را فرا گرفت، به گونه‌اي كه دولت وقت را بر آن داشت تا براي بازسازي مناطق جنگي و برپايي پناهگاه‌هاي مناسب در آن، مجالس جنوب را تأسيس كند. از اوايل سال 1341 عمليات ايذايي جوانان شيعه در داخل فلسطين اشغالي شكلي مستقل به خود گرفت، هر چند تا سال‌ها پس از آن نيز به صلاحديد امام صدر، افتخار آن به نام «نيروهاي مخصوص جنبش فلسطيني فتح» ثبت مي‌شد. در شهريور سال 1351 و كمتر از 24 ساعت پس از اشغال 48 ساعته دو روستاي «قاناي جلي» و «جويا» به دست سربازان رژيم صهيونيستي، نشست فوق العاده مجلس اعلاي اسلامي شيعيان با حضور تمامي اعضاء در روستاي جويا برگزار و از همان روز اولين بذرهاي «مقاومت لبناني» توسط امام موسي صدر پاشيده شد.
يك ماه پس از اين حادثه و به هنگام تجاوز نيرهاي صهيونيستي به روستاي «فاووق» در جنوب لبنان، اولين عمليات غير رسمي مقاومت لبنان به اجرا در آمد، كه حاصل آن چند كشته و مجروح اسرائيلي بود. از پاييز سال 1351 آموزش نظامي جوانان شيعه شتاب بيشتري گرفت. اولين شهيد مقاومت لبنان «فلاح شرف الدين» مؤذن چهارده ساله مؤسسه صنعتي جبل عامل بود كه در زمستان 1352 و پس از به هلاكت رساندن چند تن از سربازان رژيم صهيونيستي، در روستاي مرزي «بنت جبيل» به شهادت رسيد. در خرداد سال 1354 و به دنبال وقوع انفجاري در اردوگاه نظامي عين البنيه در كوه‌هاي بقاع، كه به شهادت 27 تن از جوانان شيعه انجاميد، امام موسي صدر رسما ولادت «گروه‌هاي مقاومت لبنان» را اعلام كرد. با پايان يافتن جنگ داخلي لبنان و انتقال دامنه نا آرامي‌ها به جنوب، واحدهاي مقاومت لبنان رسماً در نقاط استراتژيك مناطق مرزي مستقر شدند.
* از شكل‌گيري مقاومت تا عمليات آزاد سازي
اولين عمليات بزرگ مقاومت لبنان عليه تجاوزات اسرائيل در اواخر سال 1355 صورت گرفت كه پس از چند روز درگيري، به آزادسازي شهرك‌هاي «طيبه» و «بنت جبيل» منجر شد. امام موسي صدر اولين شخصيتي بود كه در زمستان سال 1356، طرح سازشكارانه توطين پناهندگان فلسطيني در جنوب لبنان را افشا و با مواضع شجاعانه خود از تحقق آن جلوگيري كرد. در حمله گسترده سال 1357 رژيم صهيونيستي به جنوب لبنان و به رغم عقب نشيني احزاب چپ و گروه‌هاي فلسطيني، جوانان مقاومت لبنان و دانش آموزان مؤسسه صنعتي جبل عامل در منطقه اشغالي باقي مانده و به رغم امكانات اندك تا به آخر عليه اشغالگران صهيونيست ايستادگي كردند.
* دغدغه‌هاي فرا لبناني امام صدر
امام موسي صدر اگرچه لبنان را محل اصلي فعاليت‌هاي خود قرار داده بود، اما هيچگاه از ديگر مسائل جهان اسلام غافل نبود. انقلاب اسلامي ايران، امنيت حوزه هاي علميه، اتحاديه عربي- اسلامي براي مبارزه با رژيم صهيونيستي و گسترش تشييع در آفريقاي سياه، مهمترين دغدغه هاي خارج از لبنان امام صدر را تشكيل مي‌داد.
* تلاش براي آزادي امام خميني(ره) از طريق واتيكان و الازهر
در پي دستگيري امام خميني، در اوايل تابستان 1342، امام موسي صدر راهي اروپا و شمال آفريقا شد تا از طريق واتيكان و الازهر، شاه ايران را براي آزادسازي امام تحت فشار قرار دهد. با آزاد شدن امام در پايان اين سفر، آيت‌الله خويي تصريح كرد كه اين آزادي، بيش از هر چيز مرهون سفر آقاي صدر بوده است. در پي تبعيد امام به تركيه در پاييز سال 1343، امام موسي صدر اقدامات مشابهي را به انجام رساند، تا ضمن تأمين امنيت آن بزرگوار، ترتيبات انتقال ايشان به عتبات عاليات را فراهم سازد.
* آموزش نظامي به مبارزان ايراني در جنوب لبنان
در نيمه دوم دهه چهل و پس از آماده شدن اولين كادرهاي نظامي مقاومت لبنان، ده‌ها تن از جوانان مبارز ايراني به لبنان آمده و زير نظر آنان فنون نظامي را فرا گرفتند.
* اميد امام خميني(ره) به امام صدر براي اداره حكومت پس از شاه
در اواخر دهه چهل و مقارن با تأسيس مجلس اعلاي اسلامي شيعيان، امام خميني(ره) در پاسخ برخي فضلاي ايراني مقيم نجف، امام صدر را اميد خود براي اداره حكومت پس از شاه ناميد.در زمستان 1350 و بر اساس تقاضاي مراجع وقت، امام موسي صدر درباره برخي زندانيان سياسي با شاه گفت‌وگو كرد، كه بعضي از آنان از جمله حجت الاسلام و المسلمين هاشمي رفسنجاني، اندكي بعد از زندان آزاد شدند. با به قدرت رسيدن حافظ اسد در سال 1350 و آغاز همكاري‌هاي تنگاتنگ وي با امام صدر، سوريه به امن‌ترين كشور خاورميانه براي مبارزين ايراني بدل شد.
امام موسي صدر در تابستان 1356 جوانمردانه سينه سپر كرد و با اقامه نماز، تدفين و برپايي مراسم چهلمين روز شهادت دكتر شريعتي در بيروت، از سست شدن پيوند جوانان تحصيلكرده با روحانيت، جلوگيري به عمل آورد.
* تلاش براي آشنايي جهانيان با انقلاب اسلامي
به دنبال درگذشت مرحوم حاج آقا مصطفي خميني در پاييز سال 1356، وي پسر عموي خود شهيد آيت الله سيد محمد باقر صدر را بر آن داشت تا بيش از پيش به حمايت از امام خميني برخيزد. امام موسي صدر در بهار سال 1357 «لوسين ژرژ» نماينده روزنامه لوموند در بيروت را به نجف فرستاد، تا با انجام اولين مصاحبه بين‌المللي با امام خميني(ره)، افكار عمومي جهانيان را با انقلاب اسلامي ايران آشنا سازد.
امام موسي صدر در ديدارهاي مكرر سال 1357 خود با رهبران سوريه، عربستان سعودي و برخي ديگر از كشورهاي جهان عرب، اهميت انقلاب اسلامي ايران، پيروزي قريب الوقوع آن و ضرورت همپيماني آنان با اين انقلاب را به آنها گوشزد كرد. وي در شهريور 1357 و يك هفته پيش از ربودن شدن خود، با انتشارمقاله «نداي پيامبران» در روزنامه لوموند، امام خميني(ره) را به عنوان تنها رهبر انقلاب اسلامي ايران معرفي كرد.
بدون ترديد بزرگترين خدمت امام موسي صدر به انقلاب اسلامي ايران آن بود كه در سال‌هاي 1356 تا 1357 و پس از قريب دو دهه ترويج ارزشهاي زيباي اسلام راستين در لبنان، عموم مردم، خصوصاً شيعيان و بالاخص كادرهاي مقاومت آن كشور را با اين انقلاب آشنا و مرتبط كرد.
* آخرين سفر دوره‌اي براي اتحاد مسلمانان به ليبي
امام موسي صدر در 3 شهريور سال 1357 و در آخرين مرحله از سفر دوره‌اي خود به كشورهاي عربي، بنا به دعوت رسمي معمر قذافي وارد ليبي و در روز 9 شهريور ربوده شد. دستگاه‌هاي قضايي دولت‌هاي لبنان و ايتاليا و همچنين تحقيقات انجام شده از سوي واتيكان، ادعاي ليبي مبني بر خروج امام صدر از آن كشور و ورود وي به رم را رسماً تكذيب كرد.
مجموعه اطلاعات آشكار و پنهاني كه طي دو دهه پيش بدست آمد، تماماً دال بر آن است كه امام موسي صدر هرگز خاك ليبي را ترك نكرده است.
در اين ميان قرائن متعددي حكايت از آن دارد كه امام موسي صدر همچنان در قيد حيات بوده و چون برخي ديگر از علماي اسلامي، در حبس ابد به سر مي‌برد. آخرين خبري كه در 13 ارديبهشت 1380 توسط سايت «جبهه نجات ملي ليبي» بر روي شبكه جهاني اينترنت منعكس شد، مدعي شد كه امام موسي صدر در اواخر سال 1376 توسط برخي زندانيان زندان «ابوسليم» شهر طرابلس مشاهده شد و اندكي پيش از ماه رمضان همان سال به مكاني ديگر انتقال يافت.
خبرگزاری فارس، 1389/6/6