امام موسي صدر، با پيروي از راه امام حسين(ع) براي احياي حقوق شيعيان و حفظ و حرمت نهادن به حقوق محرومان در جامعه لبنان پيشقدم شد و تأثيرات شگرفي را پديد آورد. از نظر امام موسي صدر، امام حسين(ع) براي هميشه تاريخ پيروز شده است؛ زيرا در راه آزادي امتش قيام کرد و در مقابل ستمگران سکوت و همراهي و تسليم را جايز نشمرد. از اين رو است که امام موسي صدر مي گويد، کسي که خود و نسلش را در راه آزادي امتش وقف کرده باشد، پيروز است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بررسي قيام حسيني در انديشه امام موسي صدر
در گفتگو با شریف لک زایی
سيد جواد ميرخليلي
بحث عاشورا و قيام امام حسين(ع)، همواره مورد توجه عالمان و بزرگان شيعه بوده است. يکي از شخصيتهايي که در خصوص امام حسين(ع)، بحثها و سخنراني هاي مفصلي دارد، امام موسي صدر، رهبر ايراني شيعيان لبنان، است. بدين منظور به سراغ دکتر شريف لک زايي، عضو هيأت علمي گروه فلسفه سياسي پژوهشکده علوم و انديشه سياسي رفتيم که تدوين پروژه انديشه سياسي امام موسي صدر را دنبال مي کند.
عاشورا الگوي مبارزات امام موسي صدر
دکتر شريف لک زايي در پاسخ به اولين پرسش ما در خصوص اهميت بحثهاي امام موسي صدر مي گويد: امام موسي صدر، در جامعه چند فرهنگي و متکثر لبنان بحثهاي خود را ادامه داد و باعث ارتقاي شيعيان لبنان از حيث سياسي، فرهنگي و ديني شد. وي مي افزايد: قيام حسيني مبحثي از اعتقادات شيعه است و امام موسي صدر به نوعي با طرح اين بحث در جامعه لبنان مجموعه باورها و اعتقادات شيعيان لبنان را ارتقا بخشيد و بر آن بود بدين وسيله همه جامعه لبنان را متأثر سازد و موجبات تحرک آنان را در راستاي تحقق عدالت و ارزشهاي انساني فراهم آورد. از اين رو وي نه تنها از باورهاي ديني خود دست نکشيد، بلکه باعث ارتقاي يک بحث شيعي در جامعه چند فرهنگي و متکثر لبنان شد و از آن به منظور تأثيرگذاري بر چنين جامعه اي بهره ها برد. او ادامه مي دهد: جامعه اي که در آن، فرقه ها و قوميت هاي گوناگون و اديان مختلف اعم از اهل سنت، مسيحيان و غيره حضور داشتند و امام صدر بر آن بود آنان را نيز با برنامه هاي خود همراه سازد. بنابراين بايد توجه داشته باشيم که با چنين فضايي امام موسي صدر از قيام امام حسين(ع) و عاشورا صحبت مي کند و از اين بحث براي جامعه خود الگوگيري مي کند.
چرا امام حسين(ع) قيام کرد؟
عضو هيأت مديره انجمن مطالعات سياسي، با اشاره به الگوگيري امام موسي صدر از نهضت امام حسين(ع)، درباره نوع نگاه وي به نهضت امام حسين(ع) مي گويد: وجود برخي مشکلات در جامعه آن روز موجب شد که امام حسين(ع) به جاي سکوت در مقابل حکومت يزيد، به اين نتيجه برسد که نه آنها را همراهي کند و نه در مقابل اقدامهاي آنان تسليم شود، بلکه راه سومي به نام مقاومت و قيام را انتخاب کند و نهضتي را آغاز کند که به لحاظ عيني و مادي نتيجه ظاهري اش شکست بود.
از اين رو به نظر مي رسد از نظر امام موسي صدر، مهمترين نکته بحث حکومت و حاکمان است. امام حسين(ع) با تحليلي جامع از شرايط جامعه به اين نتيجه مي رسد که براي تأثيرگذاري در تاريخ بايد به سمت مقاومت و قيام عليه يزيد اقدام کند. اين پژوهشگر ديني ادامه مي دهد: اگرچه اين راه سخت و دشوار بود اما دليل انتخاب آن اين بود که به نظر امام حسين(ع) نقشه اي طرح ريزي شده بود تا اسلام را زشت و وارونه جلوه دهد و اسلام را از درون از بين ببرد. در واقع يزيد از درون در حال مبارزه با اسلام بود. يزيد از اسلامي استفاده مي کرد که پيامبر(ص) منادي آن بود اما وي در حال تحريف و عقده گشايي شخصي به وسيله آن بود؛ آن هم به عنوان يک حاکم جامعه اسلامي!
لک زايي مي افزايد: بحران و مشکل اصلي از نگاه امام حسين(ع) همين موضوع بود که فرد ناصالحي بر حکومت تکيه زده بود و مي خواست ارزشهايي را که توسط پيامبر(ص) بنا شده بود را تغيير دهد. اين نويسنده کشورمان تصريح مي کند: به تعبير امام موسي صدر، يزيد شخصيتي مغرور، بي بند و بار و فاسق بود. در نتيجه امام به سبب مسؤوليت انساني و اسلامي خود نمي توانست در مقابل چنين فردي بي تفاوت باشد. در واقع يکي از دلايل شهادت امام را هم همين سکوت امت مي داند. بنابراين حضرت نمي توانست سکوت کند و ببيند که دين جدش آسيب مي بيند. امام بايد به مقابله مي پرداخت تا مانع تحريفهاي عميق شود.
به گفته عضو هيأت علمي پژوهشکده علوم و انديشه سياسي، امام موسي صدر اين گونه تحليل مي کند که چون با حکومت يزيد در آغاز يک انحراف بسيار بزرگ در امت اسلامي هستيم، بايد با هر چه در توان داريم در مقابل آن بايستيم تا مبادا اين انحراف عميق و گسترده شود و در شمار ارزشهاي ديني درآيد. وي در ادامه تأکيد مي کند: در واقع از اين منظر، نقش رهبري اصيل ديني اين است که جلوي چنين انحرافهايي را بگيرد.
وي در اين جا به حديثي نبوي اشاره مي کند که مطابق آن پيامبر(ص)، امام حسين(ع) را چراغ هدايت و کشتي نجات امت دانسته اند. در نتيجه امام حسين(ع) به عنوان چراغ هدايت و کشتي نجات امت بايد اعتراض خود را مطرح و عملي مي کرد تا نشان دهد حکومت اسلامي، حکومت يزيد و امثال يزيد نيست. بنابراين در تحليل امام موسي صدر، حکومت نامطلوب و حاکمان ناصالح، يک محور مهم در قيام امام حسين(ع) به شمار مي شود.
روشنگري جامعه
دکتر لک زايي در پاسخ به سؤال ما درباره اقدامهاي مهم امام در اين قيام مي گويد: طبق تحليل صدر، امام حسين(ع) وقتي انحرافها و کجي ها را مشاهده مي کند، به روشنگري دست مي زند. سيدالشهدا(ع) تأکيد مي کند که يزيد شايستگي رهبري جامعه اسلامي را ندارد و در حقيقت حضرت کار خود را اصلاح گري بيان مي کند. وي مي افزايد: روشنگري بخش مهم از اقدام امام محسوب مي شود. امام مشاهده کرد که مقابله اش با اين وضعيت به يک فداکاري بزرگ براي بيدار کردن وجدانهاي خفته نياز دارد و همچنين مسؤوليت امام به عنوان کسي که در جامعه زندگي مي کند و نبايد در مقابل انحرافها ساکت بنشيند، باعث شد تا امام به اين نتيجه برسد که راه قيام را در پيش گيرد.لک زايي مي گويد: امام در هر شرايطي، اقدام به روشنگري و روشن ساختن جامعه مي کند. امام مي خواست با اين اقدام خود، مردم را هدايت و با خود همراه کند. از همين روست که امام حتي آغازگر جنگ نابرابر روز عاشورا هم نبود.
استاد حوزه و دانشگاه اظهار مي دارد: امام احساس مي کند که بايد با يک فداکاري بزرگ کاري کند که جلوي اين انحراف را بگيرد و بنابراين از مدينه به سمت مکه حرکت مي کند و در مکه در حالي که همه در حال انجام و اتمام اعمال حج هستند، اما ايشان اعمال را نيمه تمام رها کرده و به سمت ديگري حرکت مي کند و ضمن حفظ حرمت کعبه، پرسشي بزرگ را در اذهان ايجاد مي کند.وي ادامه مي دهد: از آثار امام موسي صدر درباره اين حادثه عظيم اين گونه استنباط مي شود که حضرت قصد داشت به وظيفه ديني و اجتماعي خود عمل نمايد، نه اينکه حتماً پيروز شود و حکومت را به دست گيرد. که البته مطابق محاسبات امام، راهي براي پيروزي ايشان هم متصور نبود.
در واقع حضرت به وظيفه خودش که همان نقش هدايتگري و اصلاح گري است عمل مي کند. طبيعتاً اگر اسباب و علل ايشان را همراهي مي کرد و به پيروزي مي رسيد، حکومت هم تشکيل مي داد. لک زايي بيان مي کند: به عقيده «صدر» همراهي خانواده و بستگان امام در اين سفر، نشان از روشنگري ايشان است که مي خواهد نشان دهد که اين حاکم به اصطلاح اسلامي حتي به فرزندان و زنان هم رحم نمي کند. در هر حال در همه حرکت امام روشنگري نهفته است.
نقش مکمل حضرت زينب(س)
نويسنده کتاب «آزادي و دانش» مي گويد: امام موسي صدر در يکي از سخنراني هاي خود به نقش مکمل حضرت زينب(س) در اين روشنگري نيز اشاره مي کند و اين نقش را در دو محور پاسداري از عزت امام حسين(ع) و نشان دادن امام به عنوان مظهر قدرت ارزيابي مي کند. در واقع به سرانجام رساندن رسالت امام پس از شهادت و نيز رساندن خبر مصيبتها و رخدادها به قلب جهان اسلام برعهده زينب(س) قرار مي گيرد.
وي ادامه مي دهد: اين مسأله با توجه به شهادت همه مردان به جز دو تن از جمله امام زين العابدين(ع) که بيمار بود، قابل توجه است؛ زيرا از نگاه امام موسي صدر دليل اينکه آنها همه مردان را به شهادت رساندند، اين بود که کسي باقي نماند تا اين رسالت را به ديگران برساند. اما پس از اين حادثه، اين حضرت زينب(س) است که در نقش مکمل امام حسين(ع) ظاهر مي شود و چهره پليد کارگزاراني که به نام اسلام حکومت مي کردند را افشا مي کند.
همه دستاوردهاي يک قيام تاريخي
دکتر لک زايي به نتايج قيام امام حسين(ع) اشاره کرده و مي گويد: امام موسي صدر در تبيين نتايج قيام امام حسين(ع) که به درد جامعه امروز نيز مي خورد، بحث امر به معروف و نهي از منکر و اصلاح جامعه را به صورتي پررنگ مطرح مي کند.
امام موسي صدر تصريح مي کند: اگر امر به معروف ترک و به منکر عمل شود و فساد در جامعه شيوع پيدا کند، اين بدان معناست که در اين برهه از زمان هم خون امام حسين(ع) هدر رفته است. نويسنده کتاب «توزيع و مهار قدرت در نظريه ولايت فقيه» ادامه مي دهد: اگر در جامعه ما هم به امر به معروف و اصلاح پذيري روي خوش نشان داده نشود، نشانگر آن است که امت امروزي نيز خون امام حسين(ع) را هدر داده است و اين نکته بسيار مهمي است که مي توان آن را در ابعاد و الگوي تربيتي نهضت امام حسين(ع) به شمار آورد که براي هميشه استمرار دارد. به تعبير ايشان نبرد همچنان برپاست.
وي اظهار مي کند: امام موسي صدر تعبير بسيار جالبي دارد که تاريخ را آن گونه که حسين(ع) مي خواست بنا کنيم. يعني ايشان در همان جامعه متنوع فرهنگي لبنان هم با سخنراني هاي خود در پي اين بود که بايد تاريخ را به گونه اي ساخت که امام حسين(ع) مي خواست. در واقع قيام عليه تبعيض و امر به معروف و احقاق حقوق انسانها در جامعه درسي است که نهضت عاشوراي حسيني به همه انسانها در همه اعصار مي آموزد. در نتيجه سکوت در برابر حکومت حاکمان ستمگر جايز نيست.
عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي مي گويد: امام موسي صدر، با پيروي از راه امام حسين(ع) براي احياي حقوق شيعيان و حفظ و حرمت نهادن به حقوق محرومان در جامعه لبنان پيشقدم شد و تأثيرات شگرفي را پديد آورد.
از نظر امام موسي صدر، امام حسين(ع) براي هميشه تاريخ پيروز شده است؛ زيرا در راه آزادي امتش قيام کرد و در مقابل ستمگران سکوت و همراهي و تسليم را جايز نشمرد. از اين رو است که امام موسي صدر مي گويد، کسي که خود و نسلش را در راه آزادي امتش وقف کرده باشد، پيروز است. در حقيقت امام موسي صدر مي خواهد بگويد، هم امام حسين(ع) پيروز شد و هم هر امتي که اين گونه عمل کند، در سرتاسر تاريخ پيروز است.
روزنامه قدس، بیست آذر 1389.