ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
به گزارش ایسکا دکتر شریف لک زایی در ابتدای گفتگو اظهار داشت: رعایت ادب و آداب گفتگو از جمله شرایط انجام موفق یک مذاکره و گفتگوی موفق است. از این رو همان طور که برخی از صاحب نظران هم گفته اند می توان از گفتگو به عنوان یک ابزار ارتباطی انسان نگاه کنیم و از همین منظر به نظر می رسد که با گفت و شنود، ارتباطات انسانی ایجاد می شود و تعاملات بشری در سطوح مختلف شکل می گیرد و تداوم می یابد.
وی ادامه داد: از یک منظر یک مذاکره یا گفتگو می تواند ابزار اندیشیدن هم تلقی شود. به هر حال هر مذاکره و گفتگویی اندیشه ای را پی می گیرد و به دنبال دارد و بنابراین محتمل است که زایش اندیشه در پی یک گفتگو و مذاکره و در اثر تضارب آرا شکل گیرد. طبیعتاً آن چیزی که در مذاکره مهم است، این است که طرفین فهم و درک و زبان مشترکی پیدا کنند و بتوانند بر سر مسائل خاصی بحث و توافق کنند. این مسأله از ضروریات گفت و شنود است.
کارکرد زبان مشترک در مذاکره
وی در توضیح کارکرد زبان مشترک در گفتگو اظهار داشت: ایجاد زبان مشترک در مذاکرات، در سطح داخلی می تواند باعث وحدت و همبستگی و انسجام ملی شود و در حوزه سیاست خارجی و تعاملات خارجی به تعامل مؤثر منتهی می شود و در نتیجه تعاملات مثبتی را شکل دهد. بنابراین اهمیت دو چندانی برای کشورها می یابد؛ زیرا می توانند منافع خود را دنبال نمایند.
الزامات مذاکره و گفت و شنود
عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در ادامه به الزامات مذاکره اشاره کرد و افزود: مذاکره و گفت و شنود الزاماتی دارد که بایستی از سوی طرفین رعایت شود که در اینجا چند مورد اشاره می کنم:
1. دوری از تهدید و اجبار: یکی از مهمترین شرایط هر مذاکره و گفتگویی این است که فاقد هر گونه عنصر تهدید و اجبار باشد و طرفین مذاکره و گفتگو از یک امنیت و آرامش روانی و فیزیکی برخوردار باشند و هر گونه تهدیدی از فضای مذاکره حذف شود. این به معنای این است که اگر فضای ناامنی وجود داشته باشد، طبیعتاً مذاکره و گفتگوی درستی صورت نمی گیرد. بنابراین وجود امنیت، الزام و شرط یک مذاکره و گفتگوی صحیح است. این گفته برخی مقامات کشور امریکا که همه گزینه ها و از جمله گزینه نظامی بر روی میز است و یا این که بایستی بر دامنه تحریم ها دائم افزوده شود و شدت بگیرد با برگزاری یک مذاکره و گفتگوی درست در تناقض است و امریکایی ها و غربی ها باید رفتار خود را در این زمینه تصحیح کنند.
2. وجود فضای آزاد: طرفین گفتگو و مذاکره باید از یک فضای آزاد برخوردار باشند. وقتی رو به روی هم می نشینند هر دو احساس آزادی داشته باشند. بنابراین هم باید آزادی و هم باید امنیت داشته باشند تا یک مذاکره خوب اتفاق بیافتد. این که دائم طرف های غربی می گویند همه گزینه ها روی میز است، این تهدید به معنای فقدان یک فضای آزاد است و طرف غربی از ادب و آداب مذاکره خارج شده است. از یک طرف دعوت به مذاکره می کنند و از طرف دیگر تهدید و تحریم می کنند. شرط مذاکره سالم این است که واجد آزادی و فارغ از اجبار و هراس باشد و در یک فضای آزادانه ای شکل بگیرد و دو طرف بتوانند آزادانه به ابراز دیدگاه و موضع خود بپردازند و مهم تر این که آزادانه بر سر میز حضور یابند.
3. تعهد طرفین به یکسری ارزش های بنیادین: گذشته از این که امنیت و آزادی ارزش بنیادی به شمار می روند اما اینجا بیشتر منظور این است که طرفین گفتگو و مذاکره افزون بر تحقق امنیت و آزادی برای یکدیگر، به همدیگر احترام هم بگذارند. اگر دعوت به مذاکره صورت می گیرد به این معنی است که طرف مقابل را مورد احترام قرار داده اند. درواقع وقتی طرفین می پذیرند بر سر یک میز حضور یابند به این معنا است که یکدیگر را پذیرفته اند و این مستلزم آن است که به همدیگر احترام گذارند. این احترام البته متقابل و از هر دو سوی است و نه یک سویه و یک جانبه.
4. اطمینان و اعتماد طرفین به همدیگر: معمولاً گفته می شود هدف یک مذاکره و گفتگو این است که طرفین به توافق و نتیجه ای دست یابند. اگر غایت و هدف مذاکره رسیدن به اجماع و در نهایت همبستگی اجتماعی در داخل و تعامل مؤثر با خارج باشد، این طبیعتاً نیازمند آن است که طرفین به همدیگر اطمینان و اعتماد کنند. اگر این اتفاق نیافتد ممکن است فضای مذاکره و گفتگو را مخدوش کند. حتی نتایج و توافق حاصل شده را ممکن است زیر سوال ببرد. نمونه آن در توافق اخیر بین ایران و کشورهای پنج به اضافه یک است که ایران رسماً اعلام کرده است به طرف غربی اعتماد ندارد. از این رو باید طرف غربی فضای اعتماد و اطمینان طرف ایرانی را با عملی ساختن اقدامات مورد توافق به دست بیاورد تا دستاوردهای مورد توافق از بین نرود و به شکست منتهی نشود. این مسأله با توجه به این که عرصه مذاکره عرصه بده و بستان و داد و ستد است بیشتر قابل درک است.
5. برابری و مساوات: افزون بر همه موارد گفته شده در فوق، طرفین باید در یک شرایط برابر و عادلانه به گفتگو و مذاکره بنشینند. در واقع طرف های گفتگو و مذاکره بپذیرند گفتگوی عادلانه و برابری داشته باشند. این نکته و تأکید بر عادلانه و برابر بودن مذاکره و گفتگو در واقع تکمیل چرخه الزاماتی است که پیش از این اشاره شد و درواقع تأکید بیشتری بر انجام همه موارد مورد نظر است. یک گفت و شنود و مذاکره هنگامی عادلانه است که در فضای امن و آزاد و همراه با احترام و اطمینان و اعتماد طرفین اتفاق بیفتد.
ارکان مذاکره و گفت و شنود
این پژوهشگر حوزه اندیشه سیاسی در ادامه بحث به ارکان مذاکره اشاره کرد و افزود: از همین منظر هر گفت و شنود و مذاکره ای دو رکن دارد: 1. گفتن 2. شنیدن.
وی ادامه داد: گفتن بدون آمادگی برای شنیدن ارزش ندارد و طبیعتاً در این شرایط، گفت و شنود و مذاکره ای صورت نخواهد گرفت. چون یک طرف خود را فقط برای حرف زدن آماده کرده است و گوشی برای شنیدن حرف های طرف مقابل ندارد. اما ادب گفتگو اقتضا می کند که طرفین در شرایط مساوی و با آمادگی برای «شنیدن» و «گفتن» در یک مذاکره و گفتگو حضور پیدا کنند و هر یک از طرف مقابل پذیرفته شود.
وی افزود: بنابراین تن دادن به شرایط گفتگو از آداب مهم یک مذاکره و گفت و شنود خوب است. در نتیجه اندیشه تک گفتی و تک سمعی یعنی یکی فقط بگوید و یکی فقط بشنود قابل پذیرش نیست، و یقیناً به نتیجه و توافقی منتهی نمی شود.
مذاکره خوب از نگاه قرآنی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه به شرایط مذاکره در قرآن اشاره کرد و افزود: بر اساس نگاه قرآنی که در آیه 25 سوره نحل به آن اشاره شده «اُدعُ اِلی سَبیلِ ربِّکَ بِالحِکمهِ وَ المَوعِظهِ الحَسَنَه وَ جادِلهُم بِالَّتی هِیَ اَحسَن»، یک گفت و شنود سه پایه دارد:
1. حکمت و خردوزی: طبیعتاً در فضای غیر خردورزانه گفتگویی شکل نمی گیرد. فضای اجبار، تهدید، تحریم، تحقیر، تبغیض، نابرابری و ... فضای غیر حکیمانه و غیرخردورزانه است.
2. موعظه حسنه: هر گفتگو و مذاکره ای بایستی همراه با مهرورزی و مهربانی و به دور از هر گونه خشونت در کلام و در عمل و فاقد هر گونه تهدید و اجبار.
3. جدال احسن و گفت و شنود نیک: مذاکره و گفت و شنود باید به صورت احسن و نیک صورت گیرد.
از این رو به نظر می رسد مذاکره و گفت و شنود باید در یک فضای سالم صورت بگیرد. طبیعتاً انتقال پیام های معنادار و متعالی مانند پیام هایی که انبیاء و پیامبران برای بشریت به ارمغان آورده اند، جز با یک گفت و شنود بر اساس این پایه ها استوار نخواهد شد.
گاهی ممکن است یک پرسش و حتی یک نقد بتواند یک بحث را پیش ببرد و به پذیرش ارزش های عالی منتهی شود. این تحول ممکن است در هر حوزه ای اعم از فرهنگ، سیاست، اقتصاد و ... شکل بگیرد. بنابراین در صورتی که طرفین قصد دارند به نتایجی برسند و با همدیگر در یک فضای تعاملی سیر کنند بایستی به ادب و آداب یک گفت و شنود و مذاکره واقعی تن دهند.