به گزارش ایکنا، چهاردهمین جلسه تفسیر قرآن امام موسی صدر با ارائه شریف لک‌زایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، شب گذشته، ۱۹ اردیبهشت‌ماه، به صورت مجازی برگزار شد و یکی از موضوعات مطرح شده در این جلسه بررسی نگاه تفسیری امام موسی صدر درباره مسئله اعتدال در جامعه بود که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛
در این جلسه مبحث زندگی و مرگ را بحث می‌کنیم که به نوعی بحث اعتدال است. البته زندگی و مرگ به معنای فردی نیست، بلکه امام موسی صدر حیات و ممات امت را مطرح می‌کند. قبلاً در مورد معاد حرف زدیم و در ادامه نیز امام گفتاری در این باب دارند، اما در اینجا در مورد حیات و ممات امت‌ها و جوامع سخن می‌گویند که یک جامعه چطور ممکن است بمیرد یا زنده بماند.
در باب اندیشه سیاسی ـ اجتماعی امام، در کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر»، روی دو نکته تأکید کردم؛ یکی ردیابی مباحث فلسفی امام موسی صدر و اینکه این اندیشه از چه مجرای فلسفی عبور می‌کند و مستندات بحث فلسفی امام در مباحث مختلفی که بحث شده چیست و یک بحث نیز در مورد آزادی است که این خط آزادی را در بحث امام موسی صدر دنبال کرده‌ام.
الآن به برداشت جدیدی رسیدم که اگر کتاب را بخواهم بازنویسی کنم، دو خط مهم به آن اضافه می‌کنم؛ یکی بحث اعتدال است که باید در ضمن بحث‌های امام موسی صدر تداوم داشته باشد و در هر بحث و سطحی مورد توجه باشد و نکته دوم بحث فضائل اخلاقی است که نقطه مقابل آسیب‌هایی است که از ناحیه رذائل اخلاقی به جامعه وارد می‌شود که به عنوان آسیب‌های اجتماعی از آن یاد کردیم.
امت‌ها نیز حیات و ممات دارند
آیاتی که امام موسی صدر به آنها اشاره کرده، آیات ۳۱ تا ۳۴ سوره اعراف است که در آیه ۳۴ به بحث اجل امت‌ها اشاره می‌کند و دو آیه میانی نیز به برخورداری‌هایی که یک انسان باید در جامعه از آنها برخوردار باشد، اشاراتی دارد. این آیات به تعبیر ایشان اصول بقای امت را بیان می‌کند و در حقیقت معقتد است که به تعبیر آیه، امت‌ها نیز مانند اشخاص یک حیات و مماتی دارند. زنده می‌شوند و می‌میرند، اما اینکه چطور زنده می‌شوند و می‌میرند را باید بحث کرد.
نکته اولی که مطرح است اینکه انسان در کنار عبادت باید آمادگی رزمی و دفاعی داشته باشد و در برابر ظالمان تسلیم‌ناپذیر باشد و این نکته در ادامه مباحثی است که در مورد مقاومت مطرح کرده بود. ایشان عبادات را کافی نمی‌داند. اینکه جامعه‌ای داشته باشیم که همه عبادت کنند کافی نیست و در کنار عبادت نیاز داریم که از آمادگی برخوردار باشیم و این آمادگی، آمادگی رزمی و دفاعی است. در حقیقت نکته قابل تأکید ایشان عبارت است از اعتدال در عبادات و آنچه نیاز ضروری زندگی انسان است؛ یعنی هم عبادت و هم آمادگی برای جهاد که هریک به تنهایی کفایت نمی‌کند. عبادتِ بسیار بدون آمادگی برای دفاع کفایت نمی‌کند و آمادگی برای جهاد نیز بدون عبادت کفایت نخواهد کرد.
در اینجا بحث می‌تواند یک وجه از نظریه و ریشه‌های مقاومت باشد که امام آن را مطرح می‌کند. بنابراین به تعبیری که ایشان دارد، امتی می‌میرد که فاقد اعتدال باشد و این فقدان بسیار مهم می‌شود. اسراف و تبذیر که در قرآن اشاره شده است، یک نوع آسیب اجتماعی است. نه اسراف و نه تبذیر، بلکه تحقق ضرورت اصلی زندگی باید لحاظ شود. در نتیجه تنها عبادت یا ایمان به معنای انجام عبادت کفایت نمی‌کند، بلکه ایجاد تعادل در امت در برابر زور و ضعف و ناتوانی باید مورد توجه قرار گیرد.
امتی دارای حیات است که معتدل باشد
در نتیجه جامعه‌ای را معتدل می‌دانیم و امتی را دارای حیات می‌دانیم که دارای اعتدال است و در برابر زور تسلیم نمی‌شود و در برابر ضعف هم طغیان نمی‌کند، بلکه در هر حالتی با حق است؛ یعنی اصالت با حق است.
اما نکته دیگر اینکه اعتدال در زندگی و پرهیز از افراط و تفریط، شرط اساسی بقای یک امت است. آیه‌ای که می‌فرماید خدا مسرفین را دوست ندارد را در اینجا تلاوت کرده‌اند و می‌گویند که مشکل زندگی امروزه نیز تا حد زیادی به فقدان توازن برمی‌گردد و زندگی ما امروزه بر مبنای تعادل و توازن استوار نشده است، لذا فرومی‌پاشد. اینجا بحثی هم مطرح است که چه نیازهایی ضروری و چه نیازهایی اسراف تلقی می‌شوند. آیه می‌گوید که اسراف نکنید، ایشان می‌گوید باید به نیازهای اصلی پاسخ داده شود و نیازهای غیرضروری اسراف خواهد بود.
در حقیقت با این روند، چرخه‌ای ایجاد می‌شود و انسان در دام این می‌افتد که نیاز کاذب را برطرف کند، اما نیازهای ضروری شامل رفاه، استفاده از زینت و بهره‌بردن از خوردنی‌ها است که خدا نیز آنها را از انسان منع نکرده است و ایشان اهل تصوف را نقد کرده که اینان یکسری از حلال‌ها را نیز بر خود حرام می‌کنند در حالی که اسلام هر دو خواسته را کنار هم می‌بیند. بنابراین اینها نیازهای ضروری است.
ایشان می‌گوید که آنچه از ما خواسته شده این است که از نیازهای روزافرونی که براساس تبلیغات و یا میل به مطرح شدن و ... ایجاد می‌شود، پرهیز کنیم چراکه اینها نیازهای غیرضروری است که انسان برای فخرفروشی دنبال یکسری کارها برود.
نکته دیگر این است که تحریم کارهای زشت و ناپسند و ماندن در راه راست و دوری از ظلم و شرک و تهمت، از اصول بقای امت است. همچنین جامعه‌ای حیاتش تداوم خواهد داشت که ظلم را در همه انواعش نفی کند. از جمله ظلم به خدا، ظلم به نفس خود و ظلم به دیگران که این سه بسیار مهم است و نباید رخ دهد که اگر رخ دهد، امت را در معرض خطر قرار می‌دهد. جامعه‌ای که بر مبنای اعتدال حرکت نمی‌کند، این جامعه دچار صدمات و اختلال در تداوم خواهد شد.
همچنین امام در تکمله بحث می‌گویند که مرگ امت به معنای مرگ ضروریات و عناصر تشکیل‌دهنده آن است. پاسخ می‌دهد که وقتی می‌گوییم یک امتی اجلش می‌رسد و به مرگ منتهی می‌شود، ناشی از فقدان اعتدال است، اما اینجا مرگ ضروریات را مطرح می‌کند؛ یعنی اگر یک امتی به ضروریات و عناصر تشکیل‌دهنده خودش توجهی نداشته باشد، موجب فروپاشی آن می‌شود.
مطالب مرتبط
شریف لک زایی بیان کرد: روش امام موسی صدر در استنباط معانی نو از قرآن(جلسه 1)
شریف لک‌زایی بیان کرد: امام موسی صدر تحدی قرآن را در تمام زمان‌ها مستمر می‌داند(جلسه 2)
شریف لک‌زایی بیان کرد: نقص انسان با «الله» تکمیل می‌شود(جلسه 3)
شریف لک زایی بیان کرد: تعریف امام موسی صدر از خلیفه‌اللهی(جلسه 4)
شریف لک زایی بیان کرد: آسیب‌های اجتماعی نفاق از دیدگاه امام موسی صدر / نفاق مجمع رذائل است (جلسه 7)
شریف لک زایی بیان کرد: انفاق عقده‌های اجتماعی را از بین می‌برد (جلسه 9)
شریف لک زایی بیان کرد: غیبت کردن موجب مرگ اجتماعی می‌شود (جلسه 11)