جدیدترین مطالب

اهميت و مفهوم آزادي در انديشه و آراي آيت الله سيد محمد حسيني بهشتي ناشي از نگرش ويژه ايشان به انسان است. اين نگرش به ويژه متأثر از فلسفه اي است که اين متفکر آن را آموخته و تفسير و تحليل مفاهيم و پديده هاي سياسي و فلسفه سياسي را از آن منظر به انجام رسانده است.

شايد بتوان گفت بهشتي در شمار دانش آموختگان فلسفه متعاليه صدرايي است و از اين رو مباحث آن رنگ و بوي و ظرفيت و ظرافتي خاص دارد و از اين رو از ديگر صاحب نظران متفاوت است. در بحث انسان نيز به ويژه اين وضعيت خود را به گونه ممتاز و متمايزي نشان داده است.

حکمت متعاليه صدرايي در دوره حاضر در شمار فلسفه هاي فربه و زنده اسلامي است و مي توان رگه هاي اين فلسفه را در جاي جاي نوآوري هاي بهشتی در حوزه فلسفه سياسي نشان داد. از جمله در بحث آزادي و ظرفيتي که حکمت متعاليه براي ترسيم اين مفهوم در اختيار اين متفکر قرار مي دهد.

غالب انديشمندان برجسته و صاحب نقش و اثر در انقلاب اسلامي در شمار اصحاب حکمت متعاليه اند و از اين حکمت متأثرند که در رأس آنان مي توان از امام خميني و آيت الله مطهري ياد کرد.

ویژگی ها و تمایزهای صدرالمتألهین و امام خمینی

صدرالدین شیرازی و امام خمینی، هر دو در شمار برجسته¬ترین فیلسوفان حکمت متعالیه¬اند؛ یکی اما مؤسس این حکمت و دیگری پیرو، مدرس و مفسر توان¬مند آن. این دو، وجوه اشتراک بسیاری دارند. از جمله این که هر دو در عین اشراف به برهان، دستی گشاده در عرفان و اشراق دارند و از سویی با کلام و قرآن نیز سر و سرّی داشته، با تفسیر و فقه نیز آشنایی وافری داشته و فقیهانی برجسته اند. به رغم همه این وجوه اشتراک در حوزه اندیشه و نظر و به ویژه اشراف هر دو به دانش¬های مختلف، اما حوزه عمل این دو حکیم، که صدر و ذیل حکمت متعالیه در روزگار تأسیس و روزگار کنونی¬اند، از یکدیگر ممتاز و متمایز است. به ویژه این تمایز را می¬توان در رجوع و بهره¬برداری گسترده از فقه و فقاهت، نشستن بر مصدر مرجعیت شیعیان و صدور فتوا، درافتادن با سلطنت و در نهایت تأسیس دولتی نوبنیاد به خوبی مشاهده کرد.

هموار كردن راه نظارت عمومى به منزله مسؤوليتى اجتماعى و همگانى تنها از طريق آگاهى و شناخت اين حق و وظيفه ميسور است و مطهّرى نيز در مباحث خود به اين سمت و سو حركت نموده است. ايشان با درك اين نكته كه مسأله نظارت عمومى كه در ميان مسلمانان غالباً با فريضه امر به معروف و نهى از منكر عجين است و با آن عينيت و مصداق مى‏يابد در جوامع مسلمان مغفول واقع و به انحراف كشيده شده است، سعى در آسيب‏شناسى و تصحيح آن دارد. از اين رو، مباحث ايشان، ضمن آسيب‏شناسى معرفتى، درباره زدودن غبار تحريف و انحراف و بهره‏مندى نادرست از اين فريضه اجتماعى نهفته‏است. تبيين درست مسأله نظارت عمومى مى‏تواند جايگاه و منزلت اين عنصر را در جامعه روشن سازد و چراغى باشد فراروى مردم و حاكمان، كه‏ آزادانه و آگاهانه در مسيرى برنامه‏ريزى شده حركت نمايند و به اصلاح حركت‏هاى نادرست و خطا بپردازند.

انقلاب به نوعي دگرگوني خشونت آميز، سريع و همه جانبه از سوي توده مردم ناراضي از وضعيت موجود به پيروي از فرد يا افراد، اطلاق مي‌شود. آن گاه كه به چيستي اين پديده پرداخته شود و در پي ملاك و مبنايي قابل اتكا براي تشخيص درستي و نادرستي آن باشيم، از زاويه فلسفه سياسي نگريسته‌ايم. البته فلسفه سياسي به طور مستقيم و مشخص از چيستي قدرت و عوامل مشروعيت آن بحث مي‌كند و لذا بحث از انقلاب در اين مقوله در درجه دوم است. آن گاه كه علل انقلاب در كنار دو مقوله عدالت و الزام به اطاعت قرار مي‌گيرد، چارچوبي مناسب براي مطالعه انقلاب از ديدگاه فلسفه سياسي فراهم مي‌آيد.

اما آزادی چیست و چرا درباره آن سخنان والا و دل ربایی گفته شده و می گوییم؟ در یک کلام باید گفت آزادی جوهره انسانیت و آدمی بودن و آدمی زیستن است. آزادی یعنی آن که بتوانی آن گونه رفتار کنی که خود، آن را برگزیده ای. مانعی در پیش نباشد و فارغ از هر چه و هر که به آن چه مطلوب تو است دست یابی و آن کنی که می خواهی. اما آیا این تعریف دست یافتنی است؟ به طور مسلم، پاسخ منفی است. انسانی که دائم در تعامل با دیگران به سر می برد، نمی تواند به همه خواسته ها و انتخاب ها و گزینش های خود دست یابد. از این رو، آدمی، لاجرم باید به سمتی حرکت و میل نماید که بتواند از حد مطلوب و مطمئنی از این عنصر جوهرین شخصیت و هویت انسانی خویش بهره مند گردد.

دوره غيبت به دليل فقدان حضور معصوم در جامعه برای شیعیان دوره نقصان و حرمان تلقی می‌شود. از اين رو یکی از مهم‌ترين مسائل پيش روی شيعيان در اين دوره مسآله حق حاکميت و حکومت و مبانی نظام سياسی و دولت است. عمده‌ترين مباحث در باب مبانی نظام سياسی شيعه در دو حوزه کلامی و فقهی طرح شده است. اين مبانی به طور عمده از سوی کسانی طرح و بسط يافته است که قائل به نظريه دولت مبتنی بر آموزه ولايت فقيه در عصر غيبت هستند. نوشته حاضر می‌بایست درامدی بر طرح بحث درباره مبانی کلامی و فقهی نظام سياسی شيعه در عصر غیبت، که مبتنی بر آموزه ولایت فقیه است، تلقی شود.